Een postkleiniaanse benadering van pathologisch narcisme
Samenvatting
John Steiner schreef in 1993 Psychic retreats, een boek over de emotioneel moeilijk toegankelijke analysant. Deze emotionele ontoegankelijkheid is terug te brengen op een pathologische organisatie van de persoonlijkheid waarbij een systeem van narcistische verdedigingen is opgebouwd. Voortdenkend op Rosenfelds ‹destructieve narcisme›, komt Steiner tot de visie van een alliantie of een conglomeraat van primitieve, corrupte, wrede en tirannieke objecten die het afhankelijke, infantiele zelf domineren. Van deze alliantie gaat een destructieve kracht uit. Vergelijkbaar met de maffia, wordt bescherming beloofd tegen extreme toestanden van angst en psychische pijn, maar hierdoor wordt elke mogelijke verandering tegengehouden. Zo kan iemand rustig en zelfverzekerd lijken of charmerend relaties aangaan, maar onbeschikbaar blijven voor diepere relaties. Andere patiënten reageren wraaklustig en bitter, voelen zich achtergesteld, ontsteken in woede en eisen herstel van het vermeende onrecht dat hun wordt aangedaan. Dit leidt tot pervertering van de overdrachtsrelatie, of ze werken schijnbaar samen maar het analytische proces wordt stilgelegd. Dit leidt tot specifieke tegenoverdrachtsgevoelens (onmacht, wanhoop) ten gevolge van projectieve identificatie. Wanneer de patiënt in de loop van het analytische proces het risico neemt uit de ‹psychic retreat› (de narcistische schelp) te komen, voelt hij zich uit de hoogte bekeken, pijnlijk geconfronteerd met kleinheid, waarop verlegenheid, schaamte en vernedering volgen. In zijn extreemste vorm is dit te vergelijken met de ‹zielenmoord› van Schreber: de diepste vernedering die een persoon kan ondergaan waarbij alle zelfwaarde ondermijnd wordt en de eigen identiteit wordt opgegeven om een ander te behagen. Een narcistische verdediging is er juist op gericht om deze situatie om te keren: in plaats van zich de mindere te voelen, wordt een superieure houding aangenomen en zoekt men troost in almachtsfantasieën. De patiënt vreest belachelijk gemaakt te worden wanneer hij liefdevolle en afhankelijke gevoelens toont. Zich klein opstellen en de waarde van de ander erkennen is te bedreigend. Tijdens de analyse staat de patiënt voor een keuze: het fort van de psychic retreat verlaten, de innerlijke conflicten onder ogen zien, het risico van pijnlijke vernedering accepteren, met het hoopvolle vooruitzicht van warmte en menselijke verbondenheid; ofwel in de bunker blijven en kiezen voor eenzaamheid en affectieve isolatie. De tweede keuze brengt de patiënt in de buurt van melancholie en paranoia.
Onbeperkt toegang tot het online archief?
Wilt u dit artikel en alle andere artikelen in het archief onbeperkt kunnen lezen?
Log in of neem een abonnement.
© 2009-2024 Uitgeverij Boom Amsterdam
ISSN 1382-516x
De artikelen uit de (online)tijdschriften van Uitgeverij Boom zijn auteursrechtelijk beschermd. U kunt er natuurlijk uit citeren (voorzien van een bronvermelding) maar voor reproductie in welke vorm dan ook moet toestemming aan de uitgever worden gevraagd:
Behoudens de in of krachtens de Auteurswet van 1912 gestelde uitzonderingen mag niets uit deze uitgave worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch door fotokopieën, opnamen of enig andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.
Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikelen 16h t/m 16m Auteurswet 1912 jo. Besluit van 27 november 2002, Stb 575, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoeding te voldoen aan de Stichting Reprorecht te Hoofddorp (postbus 3060, 2130 KB, www.reprorecht.nl) of contact op te nemen met de uitgever voor het treffen van een rechtstreekse regeling in de zin van art. 16l, vijfde lid, Auteurswet 1912.
Voor het overnemen van gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16, Auteurswet 1912) kan men zich wenden tot de Stichting PRO (Stichting Publicatie- en Reproductierechten, postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp, www.cedar.nl/pro).
No part of this book may be reproduced in any way whatsoever without the written permission of the publisher.
Nieuwsbrief Boom Psychologie
Meld u nu aan en ontvang maandelijks de Boom Psychologie nieuwsbrief met aantrekkelijke aanbiedingen en de nieuwe uitgaven.
Aanmelden