Een postkleiniaanse benadering van pathologisch narcisme

Steiners nieuwe boek is een verzameling van al verschenen publicaties met klinische gevallen die zijn concept ‹psychic retreat› verder verduidelijken. Interessant vond ik de beschouwingen over de blik, over kijken en bekeken worden en het belang van afstand om objectief te kunnen kijken. In de herinterpretaties van drie belangrijke werken uit het oeuvre van Freud worden een aantal klassieke veronderstellingen ter discussie gesteld. Deze herinterpretaties zijn de moeite waard om te lezen. Volgens Steiner is het tragische bij Schreber dat hij er niet in slaagt een object te vinden dat begripvol zijn almachtsprojecties invult. Naar aanleiding van Rouw en melancholie van Freud maakt Steiner het onderscheid tussen de depressieve positie en de melancholische positie. In de rouw volgt na het verlies van het object eerst een identificatie met het object en vervolgens een graduele en progressieve confrontatie met de realiteit, waarbij elke affectieve band met het object wordt losgemaakt. Er is het universele conflict tussen vasthouden aan het vertrouwde tegenover zich openstellen voor het nieuwe en voor verandering. Steiner brengt dit terug op een conflict tussen rouw en melancholie. Hij wijst ook op de menselijke neiging om een conflict dat betrekking heeft op een beoordeling van de realiteit om te vormen in een moreel conflict. Er wordt dan druk uitgeoefend op de analyticus om een oordeel uit te spreken of iets goed of slecht is. Rouwen veronderstelt ook dat men de controle over het object kan opgeven, dus accepteren dat het object niet tot bezit gemaakt kan worden. Maar ook dat men kan aanvaarden dat het object goed was en niet ideaal. Wie blijft vasthouden aan een geïdealiseerd intern object, maakt zichzelf tot slachtoffer van grieven en zelfverwijten. Het verschil tussen Steiner en Freud ligt vooral in het belang dat aan het mechanisme van de projectieve identificatie wordt toegekend. Steiner geeft ook een herinterpretatie van De eindige en de oneindige analyse, dat Freud kort voor zijn dood schreef. Freud noemde als een voornaam obstakel voor een succesvolle beëindiging van de analyse het verwerpen van de vrouwelijkheid. Volgens Steiner moet dit meer begrepen worden als een intolerantie voor een receptieve afhankelijkheid van goede objecten: de patiënt kan moeilijk verdragen dat een ander in staat is hem iets goeds te geven, het genereuze gebaar van de ander roept te veel afgunst op. Dit geldt zowel voor mannen als voor vrouwen.

Steiner stelt vooral vragen bij de theorie van Freud over het oedipuscomplex. Volgens Steiner is de klassieke oplossing van het oedipuscomplex een paranoïde oplossing die aan de basis ligt van een psychic retreat, gedomineerd door bitterheid, wrok en vergeldingdrang. Er is een gezondere oplossing: de zoon wil triomferen over de vader om de liefde van moeder te winnen maar ontdekt dat hij hierdoor in fantasie beide ouders schade toebrengt, wat resulteert in schuld en wroeging en de wens de band met en tussen de beide ouders te herstellen. Ten slotte beschrijft Steiner hoe de relatie met het primaire object gecompliceerd kan worden door het bewustzijn van de aanwezigheid van een derde, observerend object (een aspect van de moeder, de vader, de analyticus).

Eén hoofdstuk is gewijd aan de overdracht op de analyticus als uitgesloten observator: in dergelijke gevallen voelt de analyticus zich uitgesloten en doet hij vaak interventies die zich buiten de overdracht situeren of ontstaan er enactments.

Met dit boek gunt Steiner ons een blik in de postkleiniaanse werkkamer, waarbij hij vooral moeilijke casuïstiek onderzoekt. De talrijke klinische vignetten zijn voorbeelden van ernstige narcistische pathologie. Wie geabonneerd is op de International Journal of Psychoanalysis of beschikt over PEP-Web hoeft zich het boek niet aan te schaffen want alle hoofdstukken zijn daar als artikelen terug te vinden.

© 2009-2025 Uitgeverij Boom Amsterdam
ISSN 1382-516x

De artikelen uit de (online)tijdschriften van Uitgeverij Boom zijn auteursrechtelijk beschermd. U kunt er natuurlijk uit citeren (voorzien van een bronvermelding) maar voor reproductie in welke vorm dan ook moet toestemming aan de uitgever worden gevraagd:

Behoudens de in of krachtens de Auteurswet van 1912 gestelde uitzonderingen mag niets uit deze uitgave worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch door fotokopieën, opnamen of enig andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikelen 16h t/m 16m Auteurswet 1912 jo. Besluit van 27 november 2002, Stb 575, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoeding te voldoen aan de Stichting Reprorecht te Hoofddorp (postbus 3060, 2130 KB, www.reprorecht.nl) of contact op te nemen met de uitgever voor het treffen van een rechtstreekse regeling in de zin van art. 16l, vijfde lid, Auteurswet 1912. Voor het overnemen van gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16, Auteurswet 1912) kan men zich wenden tot de Stichting PRO (Stichting Publicatie- en Reproductierechten, postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp, www.cedar.nl/pro).

No part of this book may be reproduced in any way whatsoever without the written permission of the publisher.