De relevantie van de antipsychiatrie

Nu heb ik de indruk dat we weer terug bij af zijn. De repressie neemt weer toe — zij het onder de vlag van wetenschappelijkheid — en het heeft er alle schijn van dat de psychiatrische patiënt weer wordt gereduceerd tot een object. Inmiddels is er niet veel meer over van het antipsychiatrische elan en is Laing al lang dood en begraven. Arts-assistenten en verpleegkundigen anno 2015 hebben nog nooit gehoord van Laing.

Hoe kan in een relatief korte tijd het denken in de psychiatrie zo snel omslaan? Mijn analyse is dat dit maar schijn is. De mainstream psychiatrie is sinds de helft van de negentiende eeuw niet anders dan reductionistisch materialistisch geweest. De tegenbewegingen die door Freud, Jaspers en de antipsychiatrische beweging zijn ingezet hebben de koers van de psychiatrische Titanic niet kunnen wijzigen. Zeker Laing niet en met hem ook Thomas Szasz niet, een andere coryfee van de antipsychiatrie. Zij waren te radicaal en te confronterend. Zij legden de bijl aan de fundamentele wortels van de psychiatrie; de een door te zeggen dat geestesziekten gewoonweg niet bestaan (Szasz) maar dat deze door de geneeskunde zijn binnengeleid in haar domein door er het etiket ‹ziekte› op te plakken, en de ander (Laing) door zich te vereenzelvigen met de schizofrene patiënt en van binnenuit zijn of haar wereld te beleven en te beschrijven en daarmee te trachten de psychiatrie te ondermijnen en uit te hollen.

Laing heeft zich in zijn ideeën gebaseerd op de existentiële filosofie van Jean-Paul Sartre. Hij was psychiater en psychoanalyticus en bleef lid van de Tavistock Institute in Londen tot 1964. Hij liet zich inspireren door de fenomenologie om zich beter te kunnen inleven in de belevingswereld van de schizofreen. Samen met David Cooper en Aaron Esterson heeft hij de Philadelphia Association opgericht die zich toelegt op de studie van geestelijk lijden. Deze instelling heeft therapeutische gemeenschappen opgericht waarvan Kingsley Hall in Hampstead, Londen, de bekendste is. Nu bestaan er nog twee van dergelijke huizen en één is er in oprichting.

Laing was een charismatisch en visionair man die zich niet bij iedereen populair maakte, door zijn confronterende en onbehouwen optreden. Anderzijds had hij het vermogen om zeer empathisch te zijn, vooral in het contact met schizofrene mensen. Zo vertelt Kirk Schneider in het boek dat een vader zijn zevenjarige dochtertje binnenbracht bij Laing, die aanvankelijk geen raad met haar wist. Zij zat in zijn kamer als een soort miniatuur Boeddha en zei geen woord. Laing zat aanvankelijk in zijn stoel, maar voelde zich daarbij niet op zijn gemak. Vervolgens ging hij op de grond tegenover het meisje zitten en zo zaten zij tegenover elkaar gedurende een lange tijd zonder een woord te wisselen. Door een intuïtieve ingeving plaatste Laing zijn vingers heel voorzichtig een voor een op die van het meisje, te beginnen bij de pink. Na ongeveer veertig minuten werd de zitting beëindigd en ging het meisje weer met haar vader naar huis. Onderweg vroeg hij aan haar: ‹Wat gebeurde er tussen jou en dokter Laing?› ‹Dat gaat je niets aan›, antwoordde zij.

En dat waren de eerste woorden die zij sprak in ongeveer twee maanden. Nathan Ackerman, een Amerikaanse gezinstherapeut van het eerste uur, heeft eens tegen Laing gezegd: ‹You are a schizophrenia lover, Ronnie, That's why they can't stand you!› We weten niet wat hij daarop heeft geantwoord, zo lezen we in het boek. The legacy of R.D. Laing ademt nostalgie. Jammer dat die revolutionaire tijd van de antipsychiatrie voorbij is, want de huidige psychiatrie zou best wel wat tegengeluid à la Laing kunnen gebruiken.

© 2009-2025 Uitgeverij Boom Amsterdam
ISSN 1382-516x

De artikelen uit de (online)tijdschriften van Uitgeverij Boom zijn auteursrechtelijk beschermd. U kunt er natuurlijk uit citeren (voorzien van een bronvermelding) maar voor reproductie in welke vorm dan ook moet toestemming aan de uitgever worden gevraagd:

Behoudens de in of krachtens de Auteurswet van 1912 gestelde uitzonderingen mag niets uit deze uitgave worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch door fotokopieën, opnamen of enig andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikelen 16h t/m 16m Auteurswet 1912 jo. Besluit van 27 november 2002, Stb 575, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoeding te voldoen aan de Stichting Reprorecht te Hoofddorp (postbus 3060, 2130 KB, www.reprorecht.nl) of contact op te nemen met de uitgever voor het treffen van een rechtstreekse regeling in de zin van art. 16l, vijfde lid, Auteurswet 1912. Voor het overnemen van gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16, Auteurswet 1912) kan men zich wenden tot de Stichting PRO (Stichting Publicatie- en Reproductierechten, postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp, www.cedar.nl/pro).

No part of this book may be reproduced in any way whatsoever without the written permission of the publisher.