Georgische mythe

In de introductie van het congres werd gesteld dat Medea een mythische figuur is, een archetype waarin het beeld van Medea een krachtige, almachtige, pre-oedipale godin-moeder is, die wordt verdrongen in het onbewuste van ieder mens.

In het kort de mythe: de tragedie van Euripides die voor het eerst in 431 voor Christus in Athene werd opgevoerd gaat over Jason en de Argonauten die vanuit Griekenland een zeereis maken naar Colchis om het gulden vlies te veroveren. Met behulp van Medea, een tovenares die verliefd wordt op Jason, komt het gulden vlies in handen van Jason. Medea verraadt hierbij haar vader en doodt haar broer. Jason en Medea vertrekken naar Griekenland waar Jason van plan is met Creusa, de dochter van de koning Creon in Korinthië, te trouwen. Medea zendt de nieuwe echtgenote van Jason een betoverde jurk die vlamvat en zowel Creusa als haar vader koning Creon het leven kost. Daarna doodt ze de twee zoons die ze met Jason had.

De lezingen kunnen in twee groepen worden verdeeld: aan de ene kant die die het karakter van Medea betreffen, terwijl andere verband leggen tussen de mythe en hedendaagse fenomenen als de vluchtelingencrisis. Zo liet Marianne Leuzinger-Bohleber zien dat de Medeafantasie veel voorkomt bij vrouwen die getraumatiseerd in een Duits opvangcentrum voor vluchtelingen verblijven (Medea is een immigrante in Griekenland, het land dat ze later weer ontvlucht). In haar lezing over angst voor geweld door vrouwen bespreekt Elizabeth Skale kenmerken van vrouwelijk geweld. Ze noemt als eerste de meest voorkomende: dat is het geweld gericht tegen zichzelf, vooral tegenover het eigen lichaam, hetgeen zich uit in anorexia, automutilatie en dergelijke. Verder beschrijft ze dat het doden van kinderen vlak na de geboorte (neonaticide) veelal om sociale redenen gebeurt. Infanticide en filicide hangen vaak samen met psychotische stoornissen bij de vrouw. Kenmerkend voor vrouwelijk geweld is dat het heimelijk gebeurt, omdat het tegen het eigen lichaam is gericht, of tegen de kinderen, binnen het gezin. Dit in tegenstelling tot mannen die openbare delicten plegen. Dan noemt ze het opvallend dat in de statistieken van Oostenrijk in 2017 seksuele delicten via internet vooral door jongeren en vrouwen worden begaan.

Rossella Valdrè besprak in haar lezing narcistische partnerrelaties aan de hand van enkele hedendaagse romans. Medea's karakter werd onder de loep genomen door Khatuna Ivanishvili. Het viel haar op dat in de verschillende versies van de mythe de moeder onduidelijk blijft. Medea is de kleindochter van Helios, de zonnegod, en van een priesteres Hecate, de godin van het nachtleven, verbonden aan een cultus rondom de maan.

Endel Talvik besprak twee femmes fatales in de Griekse mythologie: Medea en Circe. Daarnaast vermeldt hij de Gorgonen die nog gevaarlijker waren, maar die vaak niet werden beschouwd als vrouwen. Circe kon mannen veranderen in dieren en Gorgonen konden mannen veranderen in steen. Over Medea zegt hij dat ze verliefd werd op een man die volledig anders was dan haar vader. Het was een buitenlander die een andere taal sprak, een andere denkwijze had, niet een koning was en bovendien onderdanig en vriendelijk was, en afhankelijk van Medea. Ze gaf haar familie op om met hem verder te leven. Toen Jason haar bedroog werd de Gorgoon in haar wakker. Zoals ze haar broer had vermoord, was ze ook bereid haar zoons te doden uit wraak. Teleurstellingen in narcistische verwachtingen leidden tot een ontbranden van een narcistische woede.

Hierna kwam een lezing van Rusudan Tsanava, een letterkundige bij het instituut van Georgische literatuur aan de staatsuniversiteit van Tbilisi. Zij beschrijft dat de moeder-godin androgyn is in de oudheid en dat het symbool van de godin gerelateerd is aan de schijngestalten van de maan.

Verder bezocht ik een inspirerende workshop van Jaap Ubbels, die mede vanuit de filosofie van Louis Althussers freudo-marxistische benadering enkele klinische vignetten presenteerde. Dit leidde tot levendige discussies over het onderwerp.

Het congres maakte op mij een weinig samenhangende indruk; verbanden tussen lezingen werden nauwelijks gelegd en er was weinig discussie. De evaluatie over het geheel was voor mij niet helder.

Tot slot: het viel me op dat de referenten uit Oost-Europa (zeker uit de vroegere Sovjet-Unie) het over het karakter van Medea hadden, terwijl anderen meer spraken over het leed in de realiteit. Ik vroeg me af of dit zou kunnen samenhangen met het gewelddadige verleden uit de Sovjettijd (en recenter), dat nog niet verwerkt is. Met andere woorden: dat waar niet over gesproken werd is wellicht te beladen om het een naam te geven. In een land waar de Militaire Hoofdweg al eeuwenlang een belangrijke verkeersader is en het portret van Stalin je in souvenirswinkels aankijkt, word je steeds geconfronteerd met agressie. Zoals ook in een roman als het hierboven geschetste Het achtste leven, en zoals ik waarnam tijdens mijn rondreis. Met geen woord is hierover op het congres gesproken. Sprookjes en mythen helpen hopelijk dit verleden te verwerken. Dit zal menig psychoanalyticus bekend in de oren klinken.

© 2009-2025 Uitgeverij Boom Amsterdam
ISSN 1382-516x

De artikelen uit de (online)tijdschriften van Uitgeverij Boom zijn auteursrechtelijk beschermd. U kunt er natuurlijk uit citeren (voorzien van een bronvermelding) maar voor reproductie in welke vorm dan ook moet toestemming aan de uitgever worden gevraagd:

Behoudens de in of krachtens de Auteurswet van 1912 gestelde uitzonderingen mag niets uit deze uitgave worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch door fotokopieën, opnamen of enig andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikelen 16h t/m 16m Auteurswet 1912 jo. Besluit van 27 november 2002, Stb 575, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoeding te voldoen aan de Stichting Reprorecht te Hoofddorp (postbus 3060, 2130 KB, www.reprorecht.nl) of contact op te nemen met de uitgever voor het treffen van een rechtstreekse regeling in de zin van art. 16l, vijfde lid, Auteurswet 1912. Voor het overnemen van gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16, Auteurswet 1912) kan men zich wenden tot de Stichting PRO (Stichting Publicatie- en Reproductierechten, postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp, www.cedar.nl/pro).

No part of this book may be reproduced in any way whatsoever without the written permission of the publisher.