Informatief en sprankelend

Ter plekke werd er een korte bijdrage ingelast van Anna Buchheim (Innsbruck, Oostenrijk). Zij deelde bevindingen waaruit blijkt dat TFP superieur is aan ‹therapy as usual› (TAU) in termen van uitval, suïcidepogingen en psychosociaal functioneren. Patiënten met een onveilige hechting (gerelateerd aan borderlineproblematiek) hebben meer baat bij TFP dan bij TAU en vertonen een grotere verschuiving van een gedesorganiseerde naar een georganiseerde hechting. Vervolgens was het de beurt aan Chiara de Panfilis (Parma, Italië), die in een vlammend betoog bevindingen uit de neurobiologie, psychiatrie en sociale psychologie aaneenreeg, aangaande de vraag of de gevoeligheid voor afwijzing bij borderlinepatiënten het gevolg is van daadwerkelijke afwijzing of van een schending van de gekoesterde verwachtingen hieromtrent. Op basis van onderzoek concludeerde ze dat de geïdealiseerde verwachtingen van borderlinepatiënten het onmogelijk maken sociale inclusie te ervaren, terwijl een schending van die hoge verwachtingen ervoor zorgt dat borderlinepatiënten afwijzing ervaren zonder dat er sprake is van reële afwijzing.

Na deze plenaire lezingen stonden er parallelle symposia op het programma. Ik woonde het symposium over assessment van en werken met adolescenten bij. Klaus Schmeck (Basel, Zwitserland) rapporteerde over de ontwikkeling van het instrument AIDA (Assessment of Identity Development in Adolescence), dat als doel heeft de kans op het ontwikkelen van een persoonlijkheidsstoornis te voorspellen. AIDA bestaat uit schalen die identiteitsdiffusie, identiteitsdiscontinuïteit en identiteitsincoherentie meten. Op basis van onderzoek onder een klinische steekproef en een controlegroep bestaande uit ‹gezonde› adolescenten, concludeerde Schmeck dat het instrument betrouwbaar en valide is: de schalen hebben hoge interne consistentie en differentiëren tussen de controlegroep en de klinische groep. Bovendien differentieerde AIDA tussen verschillende stoornissen. Lina Normandin (Québec, Canada) bracht een vignet in over een veertienjarige jongen, dat diende om te illustreren hoe moeilijk het werken met borderline-adolescenten is. Er was sprake van veel weerstand en de therapiesessie werd vooral gekenmerkt door stilte. Helaas was er te weinig tijd om de technische implicaties verder te doorgronden.

In de middag lag het accent op de klinische praktijk. Eve Caligor (New York, VS) beschreef haar ervaringen met patiënten met een hogere-ordepersoonlijkheidspathologie. Ze sprak uitvoerig over haar therapeutische aanpak, waarbij ze vooral aandacht besteedde aan het werken met affecten in het hier-en-nu, gebruik makend van overdracht en tegenoverdracht, startend vanuit toegankelijke conflicten, en de rol die technische neutraliteit hierbij speelt. Het verhaal bleef een beetje een tekstboekpresentatie. Haar antwoord op de vraag vanuit het publiek waarin TFP precies (afgezien van de bank en een andere frequentie) verschilt van psychoanalyse, kwam niet uit de verf.

Hierna was het de beurt aan Nel Draijer. Zij sprak over TFP met patiënten die zwaar getraumatiseerd zijn en over het belang van affectregulatie. Ze wees op het gevaar van collusie tussen patiënt en therapeut, vanwege de neiging van laatstgenoemde om ‹goed te doen› (‹abused patients have a lot of appeal›). Van groot belang is het herkennen van de eigen emoties in de tegenoverdracht en het stellen van duidelijke grenzen. Het werken met affecten in het hier-en-nu is essentieel teneinde de patiënt te helpen in contact te komen met zijn of haar agressie. De therapeut dient te containen en helpen mentaliseren.

Otto Kernberg wist als laatste spreker de aandacht goed vast te houden met zijn klinische illustraties en technische adviezen over het werken met ernstige narcistische problematiek, zoals (ook nu weer) het werken met het hier-en-nu, het belang van het nemen van verantwoordelijkheid door de patiënt voor zijn of haar eigen leven, de waarde van tegenoverdracht, het belang van confronteren (en de angst die de therapeut hiervoor kan hebben) vanuit een positie van technische neutraliteit, en bovenal het belang van het hebben van empathie voor de fantasiewereld van het grandiose self (en de destructieve aspecten ervan).

Al met al vond ik het een uitstekend congres qua inhoud en organisatie. Mijn onderzoekshart werd royaal bediend terwijl de praktijk minstens even nadrukkelijk aanwezig was. Ik raakte geïnspireerd door de internationale uitstraling en de sprankelende verhalen die gelukkig niet werden voorgelezen zoals ik inmiddels gewoon ben geworden op psychoanalytische congressen. Ik had overigens de indruk dat er maar weinig psychoanalytici waren. Daar ik geen therapeut ben, herkende ik bijzonder weinig mensen, maar vanwege de open sfeer was het niet moeilijk om contacten te leggen. Iets wat mij bevreemdde betrof bepaalde aspecten van ethiek en vertrouwelijkheid: de bijdrage van Kernberg werd door meerderen in het publiek op video opgenomen — was daar toestemming voor gevraagd? Kernberg zelf leek tijdens zijn presentatie een kennelijke supervisant te overvallen met de vraag: ‹Mag ik dat vertellen over die patiënt?› Het is moeilijk om nee te zeggen als dé Kernberg alle ogen op je heeft doen vestigen. Maar dat mocht mijn pret in ieder geval niet drukken; ik heb van het congres genoten.

© 2009-2025 Uitgeverij Boom Amsterdam
ISSN 1382-516x

De artikelen uit de (online)tijdschriften van Uitgeverij Boom zijn auteursrechtelijk beschermd. U kunt er natuurlijk uit citeren (voorzien van een bronvermelding) maar voor reproductie in welke vorm dan ook moet toestemming aan de uitgever worden gevraagd:

Behoudens de in of krachtens de Auteurswet van 1912 gestelde uitzonderingen mag niets uit deze uitgave worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch door fotokopieën, opnamen of enig andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikelen 16h t/m 16m Auteurswet 1912 jo. Besluit van 27 november 2002, Stb 575, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoeding te voldoen aan de Stichting Reprorecht te Hoofddorp (postbus 3060, 2130 KB, www.reprorecht.nl) of contact op te nemen met de uitgever voor het treffen van een rechtstreekse regeling in de zin van art. 16l, vijfde lid, Auteurswet 1912. Voor het overnemen van gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16, Auteurswet 1912) kan men zich wenden tot de Stichting PRO (Stichting Publicatie- en Reproductierechten, postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp, www.cedar.nl/pro).

No part of this book may be reproduced in any way whatsoever without the written permission of the publisher.