Herinneren in psychoanalyse

In welke mate hechten analytici nog belang aan vroege herinneringen? In het oktobernummer 2014 van het International Journal of Psychoanalysis is rond dit thema een interessante discussie te vinden. Er zijn aanwijzingen voor een geheugen zonder bijbehorende herinneringen (‹memory without recollection›) en ook voor traumata met negatieve geheugensporen: zo kan iemand ten onrechte menen dat hij als peuter een paradijselijke tijd heeft beleefd terwijl hij objectief ernstig heeft geleden. In een dergelijk geval blijft een energiequantum in de psyche, dat niet voorstelbaar noch herinnerbaar is, een uitweg zoeken. Dit kan gebeuren via ageren of zich plastisch uitdrukken in dromen die de patiënt betekenisloos voorkomen, geen associaties wekken maar de analyticus wel heftig beroeren. Volgens Botella (2014) maakt de gelijkzwevende aandacht een regressieve beweging mogelijk waardoor een endoperceptieve inhoud (een droomachtig beeld, een melodie, een ongewoon woord) opduikt in de geest van de analyticus. Botella beschrijft zijn methode als ‹transformationele analyse›: het gaat niet om het ontdekken van herinneringen maar om het creëren van betekenis en het dichtweven van het gat in de psyche van de patiënt. Om dit te kunnen, dient de analyticus de ervaring van de patiënt in zich op te nemen en als het ware te dromen in de sessie. Een dergelijke manier van werken veronderstelt dat de analyticus zich vrijmaakt van verlangen en herinnering en op die manier een maximale receptiviteit tot stand brengt die een transformatie in O mogelijk maakt (zoals Bion bedoelt). Rudi Vermote pleit in dit nummer voor een soortgelijke basishouding.

Ondanks de actuele controverse hieromtrent is herinneren nog steeds een hoeksteen van elk psychoanalytisch project. Traumatische ervaringen tijdens de eerste levensjaren behouden hun pathogene kracht. Het historische gebeuren is bekend, maar het is nog niet herinnerd, nog niet ingeschreven in de subjectieve geschiedenis. Ik citeer Evi Verbeke, die vanuit lacaniaanse hoek tot soortgelijke bevindingen komt: ‹Iets heeft zich niet geïntegreerd in het subject maar blijft wel insisteren, blijft ergens spreken door iets dat het subject niet de baas kan worden.› Het herinneren van vroegere ervaringen helpt om emoties in te bedden in een verhaal waardoor het subject actor wordt van het eigen leven, coherentie ervaart in zijn geschiedenis en continuïteit ontdekt in de zelfbeleving. Traumapatiënten hebben vooral iemand nodig die luistert naar wat ze hebben meegemaakt, en hen gelooft. Ze willen dat hun ervaring als historische waarheid erkend wordt en niet als een constructie. Is het niet essentieel dat de patiënt zelf waarheidsgetrouw zijn levensverhaal kan ontwerpen en dit verhaal verankert in authentieke ervaringen met ruimte voor verbeelding? Is de analytische ruimte niet de plaats waar een hypercoherent, bevroren slachtofferverhaal kan ontdooien? Via een analytisch proces is dit doel zeker te bereiken, maar dan heeft de patiënt een goed functionerende analyticus nodig en dat is niet altijd het geval. Dit blijkt duidelijk uit de bijdrage van Margaret Hagenbeek. Dat de lezer zich dit nummer lang moge herinneren!

© 2009-2025 Uitgeverij Boom Amsterdam
ISSN 1382-516x

De artikelen uit de (online)tijdschriften van Uitgeverij Boom zijn auteursrechtelijk beschermd. U kunt er natuurlijk uit citeren (voorzien van een bronvermelding) maar voor reproductie in welke vorm dan ook moet toestemming aan de uitgever worden gevraagd:

Behoudens de in of krachtens de Auteurswet van 1912 gestelde uitzonderingen mag niets uit deze uitgave worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch door fotokopieën, opnamen of enig andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikelen 16h t/m 16m Auteurswet 1912 jo. Besluit van 27 november 2002, Stb 575, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoeding te voldoen aan de Stichting Reprorecht te Hoofddorp (postbus 3060, 2130 KB, www.reprorecht.nl) of contact op te nemen met de uitgever voor het treffen van een rechtstreekse regeling in de zin van art. 16l, vijfde lid, Auteurswet 1912. Voor het overnemen van gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16, Auteurswet 1912) kan men zich wenden tot de Stichting PRO (Stichting Publicatie- en Reproductierechten, postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp, www.cedar.nl/pro).

No part of this book may be reproduced in any way whatsoever without the written permission of the publisher.