Hechten met zorg(en)

Ronny Vandermeeren, voorzitter van de VVPT, stak als eerste vurig van wal met zijn lezing over de psychoanalytische psychotherapie en haar gehechtheden. Vanuit de gehechtheidstheorie keek hij met een kritische en heldere blik naar de verschillende relaties en gehechtheden van de psychoanalytische psychotherapie. Hij pleitte voor een ‹veilig gehechte› psychoanalytische psychotherapie, die de veranderingen in het veld van de geestelijke gezondheidszorg als beangstigend kan ervaren maar tegelijk ook als een uitdaging om nieuwe ontwikkelingen te ontdekken. Vandermeeren wenste de psychoanalytische psychotherapie toe dat zij met enige opwinding durft te onderzoeken wat er voor nieuws in de psychoanalytische theorie en techniek binnengebracht kan worden. Met een jeugdig enthousiasme pleitte Vandermeeren ervoor om vanuit de psychoanalyse als veilige basis minder bekende oorden, zoals andere psychoanalytische verenigingen en andere psychotherapeutische kaders, te durven onderzoeken. Ook opperde hij dat nieuwe ontdekkingen binnen het psychoanalytische veld, zoals gestandaardiseerde behandelvormen (bijvoorbeeld Dynamic Interpersonal Therapy) misschien de moeite waard zijn om te ontdekken. Verder benadrukte hij dat wetenschappelijk onderzoek noodzakelijk is om het wetenschappelijk fundament van psychoanalytische psychotherapie verder uit te breiden en dat we als psychodynamische psychotherapeuten ons actief moeten durven bezighouden met het vertalen van psychoanalytische inzichten naar de eerste lijn van onze geestelijke gezondheidszorg.

In de tweede lezing van de dag sprak Eva Van Malderen, psychodynamisch kindertherapeute, over de verschillende dimensies van gehechtheid in kindertherapie. Zij schetste drie casussen uit haar klinische praktijk met kinderen en adolescenten. Tijdens deze verhalen projecteerde zij foto's van diverse kunstwerken die het worstelen van de therapeut in therapie met onveilig gehechte kinderen niet enkel in woorden, maar ook in beelden weergaven. Vooral de foto's van hedendaagse kunstenares Sofie Muller grepen bij de keel en deden ons als luisteraars ‹voelen› wat het is om als therapeut te werken met onveilig gehechte kinderen die ‹hard to reach› en ‹hard to get› zijn. Eva Van Malderen toonde op een genuanceerde manier aan dat we onze afstand en nabijheid in therapie voortdurend moeten afstemmen op het kind. Dit kan hen beschermen, hoop geven om de wereld te durven ontmoeten en helpen om een coherent levensverhaal op te bouwen.

Mieke Hoste sloot met een derde lezing de voormiddag af. Als relatie- en gezinstherapeut legde zij aan de hand van heel wat levendig klinisch materiaal de basisprincipes van Emotion Focused Therapy (EFT) en Attachment Focused Therapy (AFT) uit. Hoste leerde ons nieuwe technieken kennen, maar toonde eveneens aan dat er heel wat gelijkenissen zijn met het psychodynamisch psychotherapeutisch werken. Gemarkeerde spiegeling en de waarde van hechting waren enkele van haar voorbeelden die de overlap tussen de verschillende therapeutische denkkaders aantoonden.

In de namiddag gaf Jeremy Holmes, psychotherapeut en psychiater met meer dan vijfendertig jaar ervaring, twee lezingen. In zijn indrukwekkende levenswerk legt hij de focus op het integreren van gehechtheidstheorieën in het psychoanalytische denken en de praktijk. Tijdens zijn eerste lezing stelde hij de gehechtheidstheorie voor en concludeerde hij dat deze absoluut nodig is, maar niet voldoende basis vormt voor ons klinisch werk. Zijn eerste lezing was naar mijn gevoel enkel een inleiding op de gehechtheidstheorie, waarbij basiskennis over bijvoorbeeld spiegelen werd verschaft en het onderscheid tussen verschillende gehechtheidsstijlen werd uitgelegd. Hierdoor voelde de eerste lezing als weinig verdiepend aan.

In een tweede, meer verdiepende lezing ging Holmes in op modellen van verandering en de link met de klinische praktijk. Holmes benadrukte dat we als therapeut de inhoud van therapeutische gesprekken niet mogen overanalyseren en moeten leren om te kijken naar manieren waarop onze cliënten iets vertellen. Hij benadrukt hierbij het belang van ‹speech acts› naast het belang van ‹speech content›. Tot slot benadrukte Holmes dat we als psychotherapeuten open moeten staan voor negatieve emoties van patiënten. Als we deze transparant durven bespreken en helpen te coreguleren zou dit breuken (‹ruptures›) in therapie kunnen repareren. Dit zou een belangrijke correctieve ervaring voor patiënten in therapie zijn.

Reflecterend op deze studiedag viel het mij op dat er steeds één concept in elke lezing van elke spreker weer opdook. Het was het concept van ‹epistemic trust› van Peter Fonagy. Dit concept is nauw verweven met de gehechtheidstheorie. Fonagy beschouwt psychopathologie als een stoornis in communicatie ten gevolge van epistemisch wantrouwen. Epistemisch vertrouwen laat toe om de natuurlijke epistemische waakzaamheid te laten varen, zodat we kunnen leren van de mensen om ons heen. Er wordt als het ware een kanaal geopend waardoor we informatie durven opnemen, omdat we kunnen aannemen dat wat iemand ons vertelt oprecht en belangrijk is voor ons. Epistemisch wantrouwen staat dan voor een onvermogen om anderen te vertrouwen als bron van kennis over de wereld. Effectieve psychotherapeutische interventies bij ernstige problematiek zijn dan de interventies die gericht zijn op het genereren van epistemisch vertrouwen bij patiënten die in gewone sociale situaties niet in staat zijn om hun epistemische vigilantie los te laten. Dit maakt dat ze niet kunnen leren van sociale connecties, en dat ze niet kunnen veranderen door corrigerende nieuwe ervaringen, of door de ‹gewone› therapeutische interventies. Psychotherapie gaat dan niet langer over het ‹wat›, maar over het ‹hoe› van leren. Dergelijke nieuwe concepten over gehechtheid zetten ons aan het denken. Hoewel ze onze oude concepten soms onder druk zetten, was de conclusie van de studiedag voor mij dat oude en nieuwe gehechtheidstheorieën inherent met elkaar verbonden zijn en niet los van elkaar kunnen bestaan.

De studiedag gaf dan ook aanleiding tot inspiratie, creativiteit en ‹zin› om nieuwe zaken te ontdekken zonder de basis los te hoeven laten. Ik voelde me achteraf als een ‹veilig gehechte psychotherapeut› die op ontdekking mag gaan om zich te laten inspireren door nieuwe concepten en oorden, maar daarbij altijd kan terugvallen op het psychoanalytisch gedachtengoed als veilige basis. Kortom, een geslaagde studiedag die mijn epistemisch vertrouwen enkel deed groeien en opleven.

© 2009-2024 Uitgeverij Boom Amsterdam
ISSN 1382-516x

De artikelen uit de (online)tijdschriften van Uitgeverij Boom zijn auteursrechtelijk beschermd. U kunt er natuurlijk uit citeren (voorzien van een bronvermelding) maar voor reproductie in welke vorm dan ook moet toestemming aan de uitgever worden gevraagd:

Behoudens de in of krachtens de Auteurswet van 1912 gestelde uitzonderingen mag niets uit deze uitgave worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch door fotokopieën, opnamen of enig andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikelen 16h t/m 16m Auteurswet 1912 jo. Besluit van 27 november 2002, Stb 575, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoeding te voldoen aan de Stichting Reprorecht te Hoofddorp (postbus 3060, 2130 KB, www.reprorecht.nl) of contact op te nemen met de uitgever voor het treffen van een rechtstreekse regeling in de zin van art. 16l, vijfde lid, Auteurswet 1912. Voor het overnemen van gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16, Auteurswet 1912) kan men zich wenden tot de Stichting PRO (Stichting Publicatie- en Reproductierechten, postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp, www.cedar.nl/pro).

No part of this book may be reproduced in any way whatsoever without the written permission of the publisher.