Bij het werk

De rol van de relatie met werk in psychische stoornissen is belangrijker dan meestal wordt aangenomen. Dejours stelt zonder meer dat de relatie met werk altijd in het geding is, zowel in de opbouw van mentale gezondheid als in het ontstaan van ziekte. De relatie met werk is nooit neutraal wanneer het gaat om geestelijke gezondheid. Maar het is daarbij niet eenvoudig om het onderscheid te kunnen maken tussen wat van het werk komt en wat van de persoonlijke sfeer in de etiologie van een decompensatie. Wanneer de relatie met werk pathogeen wordt, heeft dit dikwijls ernstige gevolgen voor de privésfeer in de vorm van affectieve conflicten. Door een decompensatie toe te schrijven aan conflicten in de privésfeer maken we misschien een analytische fout door gevolgen als oorzaken te zien. Wat betreft psychisch functioneren is het maken van een onderscheid tussen binnen en buiten het werk irrelevant. Daarom dient de psychopathologie van het werk niet voorbehouden te zijn aan arbeidspsychologen of geneesheren, maar deel uit te maken van het instrumentarium van ieder clinicus in het veld van psychische problemen.

In zes hoofdstukken worden evenveel klinische observaties voorgesteld als illustraties van hoe werk op zichzelf een diepe weerslag kan hebben op het psychisch functioneren. Dejours wil daarmee ook aantonen dat het maken van een onderscheid tussen wat tot het werk behoort en wat daar buiten valt, kunstmatig is en zelfs irrelevant vanuit het standpunt van het psychisch functioneren.

Variërend van een acute somatische decompensatie, over achtervolgingswanen, geheugenstoornissen en seksuele problemen tot suïcidale gedachtegang tonen de verschillende auteurs in hun casusbeschrijvingen hoe men twee types van causaliteit kan aantreffen die onderscheidend en zelfs tegengesteld kunnen zijn. Decompensatie op het werk kan op twee manieren worden beschreven. Een weg loopt langs de analyse van de processen die gericht zijn op het herwinnen of behouden van een goede gezondheid. Maar deze focus op defensieve strategieën die worden aangewend om met de pathogene druk van een werkorganisatie om te gaan laat ook dingen onverklaard. Biologische en psychopathologische processen ten gevolge van een decompensatie kunnen namelijk ook worden beschreven vanuit medische data en infantiele karaktertrekken van de persoon. Voor Dejours gaat het bij deze contrasterende beschrijvingen om een schijnbare tegenstelling. Hij stelt dat er een fundamentele psychische solidariteit bestaat tussen het leven op het werk en het leven daarbuiten. Gezondheid en ziekte zijn daarbij niet noodzakelijk een en hetzelfde proces en geen uitersten van eenzelfde continuüm, maar twee kwalitatief en objectief verschillende sets. Idealiter wordt het begrijpen van een decompensatie op het werk dan ook het best gediend met zowel een beschrijving van ziekteprocessen als van heilzame processen. In de kliniek is daarom de combinatie van kennis op het vlak van gezondheid en op het vlak van ziekte aangewezen om tot een optimale therapeutische effectiviteit te komen.

Wie op de eigen werkvloer uitgenodigd wordt voor opleidingen en/of preventieve acties rond werk-gerelateerde stress of burn-out krijgt meestal een vooral gedragstherapeutisch relaas te horen. Het moet zijn omdat er vanuit deze invalshoek meer onderzocht en gepubliceerd wordt dat human resources managers zich vooral door dit verhaal laten inspireren. Ik zie hierin voor onderzoekers en/of clinici een uitdaging om vanuit psychoanalytische invalshoek bijdragen te doen die zowel een verbreding als een verdieping van inzichten kunnen betekenen voor de manier waarop de wisselwerking tussen werk en psychopathologie op de werkvloer concreet vorm kan krijgen. Dejours levert daartoe alvast een goede aanzet ook al blijft hij soms erg abstract en komt de vertaling naar de klinische praktijk niet altijd goed uit de verf.

© 2009-2025 Uitgeverij Boom Amsterdam
ISSN 1382-516x

De artikelen uit de (online)tijdschriften van Uitgeverij Boom zijn auteursrechtelijk beschermd. U kunt er natuurlijk uit citeren (voorzien van een bronvermelding) maar voor reproductie in welke vorm dan ook moet toestemming aan de uitgever worden gevraagd:

Behoudens de in of krachtens de Auteurswet van 1912 gestelde uitzonderingen mag niets uit deze uitgave worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch door fotokopieën, opnamen of enig andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikelen 16h t/m 16m Auteurswet 1912 jo. Besluit van 27 november 2002, Stb 575, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoeding te voldoen aan de Stichting Reprorecht te Hoofddorp (postbus 3060, 2130 KB, www.reprorecht.nl) of contact op te nemen met de uitgever voor het treffen van een rechtstreekse regeling in de zin van art. 16l, vijfde lid, Auteurswet 1912. Voor het overnemen van gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16, Auteurswet 1912) kan men zich wenden tot de Stichting PRO (Stichting Publicatie- en Reproductierechten, postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp, www.cedar.nl/pro).

No part of this book may be reproduced in any way whatsoever without the written permission of the publisher.