Onbehagen in de spreekkamer

Frans Schalkwijk opent als dagvoorzitter het symposium. Voor de tv thuis begint een klein meisje haar lichaampje te ontdekken. ‹Wat doe je?› zeg je. ‹Niet doen›, zeg je. ‹Heb je het naar je zin, meisje?› of zeg je niets. Een therapeut geeft een cliënt spontaan een zoen op de wang nadat de moeder van de cliënt is overleden. Wat nu? Een homoseksuele man vertelt in therapie uitgebreid over zijn masturbatie tijdens het bekijken van porno. Sinds die zitting krijgt hij geen hand meer bij het begin en het einde van de zitting, en hij breekt de therapie voortijdig af. Wat was er gebeurd? Famke Kwee bespreekt met ons, onder het mom van ‹vies is lekker›, het ontstaan van seksualiteit, van kind tot volwassene. Aan de hand van voorbeeldcasussen van volwassenen- en kindertherapieën worden inzichten van Winnicott en Klein met betrekking tot seksuele ontwikkeling toegelicht. In de spreekkamer is het belangrijk zich te realiseren dat erotiek is geworteld in vroegkinderlijke dynamiek. Het is belangrijk om de cliënt te helpen ambivalantie te verdragen, te differentiëren en te trianguleren, en aldus te zorgen voor het behoud van de eigen derde positie.

De beleving van seksualiteit betreffende de lesbian, gay, bisexual, transgender, queer, questioning and intersex, ofwel de LGBTQI-gemeenschap, wordt geadresseerd door Rudolf Steinberger. Schaamte over er mogen zijn, het iemand lekker mogen vinden die je nooit zal krijgen. Van projectie naar realiteit. Rudolf stelt dat seks cultureel bepaald is. Voor authentiek contact is een bevestigende houding van de therapeut betreffende de LGBTQI-gemeenschap, onderbouwd door kennis van seksuele gezondheid, van groot belang. Het helpt als de therapeut ook enigszins met de eigen seksualiteit in het reine is. Het lied Liefde van later van Herman van Veen klinkt.

In haar presentatie getiteld Ons huwelijk is als broer en zus bespreekt Hetty Rohol seksualiteit als een integraal deel van een relatie. Met talrijke praktijkvoorbeelden illustreert ze het grote belang van het bewustzijn van de overdracht en tegenoverdracht in relatietherapie in de spreekkamer. Veilige hechting, het één worden en twee blijven, wordt benadrukt. Dan volgt een heftig fragment van de controversiële film Kids uit de jaren negentig, waarin een groep adolescenten zeer openhartig over seks praten. Marjolein Bulting is van huis uit gewend om openhartig over seks te praten en gebruikt dit als referentiekader. Bij het bespreekbaar maken van seksueel overschrijdend gedrag bij adolescenten helpt het door het Vlaams expertisecentrum voor seksuele gezondheid (Sensoa) ontwikkelde vlaggensysteem. Vragen over zes criteria betreffende seksueel gedrag, waaronder wederzijdse toestemming en gelijkwaardigheid, kunnen worden beantwoord met een kleurenvlag: van groen, geel, rood naar zwart, waarbij zwart staat voor zware grensoverschrijding.

Plots is het volgens Marjolein tijd voor een zaalopdracht. Het voorstel: ‹Spreek even met je buurman of buurvrouw af wie de vraag stelt en wie de vraag beantwoordt, ja?› De vraag is: ‹Wanneer heb je het voor het laatst gedaan?› Een onbehaaglijk gevoel bekruipt me in de Rode Hoed. Voor me hoor ik al uitspraken als: ‹Daar heb ik echt geen zin in›. Hoewel mijn buurman gedurende de ochtend zich steeds vriendelijk had verontschuldigd, wanneer hij me passeerde naar zijn zitplaats, had hij me daarmee blijkbaar nog niet genoeg op mijn gemak gesteld om maar eens even van gedachten te wisselen over mijn seksleven. Ik ben dan ook extreem vaag in mijn antwoord. We hebben trouwens niet eens afgesproken wie de vraag zou stellen of wie het antwoord zou geven. Wat een chaos!

Marc Hebbrecht begint zijn lezing met een duidelijk statement: ‹Een verliefde patiënt zal niet veroorzaakt worden door de charmes van de therapeut›. Er klinkt wat gegrinnik. Marc bespreekt de erotische overdracht en tegenoverdracht. Het is van belang niet te vriendelijk te zijn als therapeut, zodat er ruimte is voor negatieve gevoelens. Vaak zeggen cliënten iets kwetsends voordat ze iets beschamends durven te zeggen. Beelden uit de film Notes on a scandal maken indruk. Ik herinner me deze film, over een lerares die een seksuele liefdesrelatie aangaat met een minderjarige leerling. Sacha de Reuver bespreekt de grensoverschrijding. Zowel de geschiedenis van de cliënt als die van de therapeut spelen mee. In het geval van ernstig getraumatiseerde slachtoffers van grensoverschrijdend gedrag is het belangrijk dit gedrag niet te herhalen.

Een aanraking bij een incestslachtoffer is niet troostend, het is zelfs onveilig. Belangrijk is ook dat de therapeut, via projectieve identificatie, zich bewust is van het onderscheid tussen de eigen gevoelens en gevoelens die een cliënt probeert te communiceren op de enige voor hem mogelijke manier. Wanneer de therapeut zich bewust is van dit mechanisme, kan dit voor de cliënt worden vertaald naar inzicht. De vragen vanuit het publiek gaan vooral over de houding van de therapeut ten opzichte van de cliënt in uitdagende situaties betreffende seksualiteit, erotiek en intimiteit. Geen situatie blijkt hetzelfde, maar allemaal stellen ze het behoud van een goede werkrelatie met een cliënt en therapeut op de proef. Frans sluit de symposiumdag af met een mooi voorbeeld van een cliënte die aan het einde van een intense therapie schaamtevol een seksueel getinte droom over de therapeut met hem deelde. De therapeut reageerde op de droom met de woorden: ‹Misschien wilde je nog even heel dicht bij me zijn›.

Dit is het. Niets meer en zeker niets minder. Van schaamte naar geborgenheid, van ongemak naar intimiteit. De gevarieerde mix van sprekers en interessante presentaties, met vele praktijkvoorbeelden, hebben mijn beeld van een gevoel van onbehagen in de spreekkamer veranderd. Vandaag heb ik geleerd wat een schat aan informatie en inzichten te verkrijgen zijn wanneer dit gevoel wordt omarmd en gebruikt. Het gaat niet alleen over seks, het gaat ook over identiteit, autonomie, verbinding en intimiteit. Een gevoel van onbehagen in de spreekkamer biedt kansen voor verdieping van het therapeutisch contact.

© 2009-2024 Uitgeverij Boom Amsterdam
ISSN 1382-516x

De artikelen uit de (online)tijdschriften van Uitgeverij Boom zijn auteursrechtelijk beschermd. U kunt er natuurlijk uit citeren (voorzien van een bronvermelding) maar voor reproductie in welke vorm dan ook moet toestemming aan de uitgever worden gevraagd:

Behoudens de in of krachtens de Auteurswet van 1912 gestelde uitzonderingen mag niets uit deze uitgave worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch door fotokopieën, opnamen of enig andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikelen 16h t/m 16m Auteurswet 1912 jo. Besluit van 27 november 2002, Stb 575, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoeding te voldoen aan de Stichting Reprorecht te Hoofddorp (postbus 3060, 2130 KB, www.reprorecht.nl) of contact op te nemen met de uitgever voor het treffen van een rechtstreekse regeling in de zin van art. 16l, vijfde lid, Auteurswet 1912. Voor het overnemen van gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16, Auteurswet 1912) kan men zich wenden tot de Stichting PRO (Stichting Publicatie- en Reproductierechten, postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp, www.cedar.nl/pro).

No part of this book may be reproduced in any way whatsoever without the written permission of the publisher.