Veel nieuws in een vertrouwde context

De vriendelijkheid en de humor waarmee we werden ontvangen droegen bij aan het gevoel welkom te zijn als gewaardeerde buitenlandse gasten. We werden op veel moois onthaald.

De grote kwaliteit van de plenaire lezingen deed vertrouwd aan en nodigde uit tot vruchtbaar discussiëren en associëren.

Aan de plenaire conferentie die altijd op zaterdag begint gaan op de late vrijdagmiddag en de vroege vrijdagavond klinische seminars vooraf.

Voor het seminar van David Tuckett was aan de deelnemers gevraagd om in een paar zinnen een voorbeeld van een overdrachtsmanifestatie in te sturen. Welgeteld één voorbeeld was al voldoende om de spreker op zijn stokpaardje — de analytische setting — te krijgen en te houden. Hij bracht zijn inzichten onderhoudend, zonder poeha en met veel herkenbaars. Jammer dat de tijd na anderhalf uur op was.

Twaalf Britse collega's leidden 's avonds een seminar waar zittingsmateriaal van een lopende analyse werd besproken. Ik had gekozen voor Chris Mawson, de collega die ons het verzameld werk van Bion heeft bezorgd. In een groepje van tien genoten we van de denk- en belevingsruimte die onder zijn leiding ontstond. Er was oog en oor voor parallelprocessen die ook voor de presenterende analyticus verrassend en inspirerend waren.

David Taylor opende op zaterdagochtend de conferentie met een inleiding op het thema: wat bedoelen we met het oedipuscomplex, hoe begrijpen we het, hoe gebruiken we het — als we het gebruiken — en hoe is ons begrip en gebruik van het concept in de loop van de tijd ontwikkeld? Hij legde boeiende verbindingen tussen het oedipuscomplex en recente ontwikkelingen in research, theorievorming en analytische techniek, en opende het denken door te laten zien dat ‹het oedipuscomplex› niet bestaat, net zomin als ‹de theorie van de psychoanalyse› bestaat.

De titel van de conferentie stelt de vraag of Oedipus wordt verdrongen en verlaten. Taylor deed ons op het puntje van de stoel belanden met prikkelende uitwerkingen van die vraag. Deinzen we terug voor de soms rauwe concrete heftigheid van het oedipale, aanwezig in triangulaire situaties, verdringen we het en vervangen we het door abstractere, mildere theoretische beschouwingen? De verlating van Oedipus slaat op de realiteit van kindermishandeling: het is immers vaker de ouder die het kind doodt dan andersom.

Goed wakker en lekker op dreef kregen we vervolgens de twee keynotes van de zaterdag. Francesca Hume had als titel Oedipus Wrecked: Constructing the Unconscious Phantasy through its Emergence in the Analyst's Mind. Ze illustreerde de kleiniaanse onbewuste phantasie onder meer met Picasso's schilderij De droom. Ze liet zien hoe primitieve fantasieën met oedipale inhoud niet helemaal opgaan en veranderen in neurotische, maar ook in hun originele staat in het innerlijk blijven bestaan en hoe de eigen onbewuste fantasieën van de analyticus nodig zijn om er zicht op te krijgen.

Denis Flynn bezorgde ons The Oedipus Complex — Alienation and Loss of Psychic Structure. Hij gaf in zijn lezing, waarin hij over twee analyses vertelde — een van een volwassen man en een van een jongetje — vooral commentaar vanuit een bioniaans perspectief. Hij ging in op de rol van het oedipuscomplex in de ontwikkeling van structuur in het denken. Zijn centrale gedachte: er is een intacte verbinding met een primair object nodig voor de totstandkoming van een oedipuscomplex. Zonder zo'n link, zonder het gekend en ervaren worden met alle goede en slechte aspecten, gaat het denken verloren en ontbreekt structuur.

In de beste UCL-traditie bevatten beide lezingen uitgebreid klinisch materiaal waar op een heldere manier goed over was nagedacht en waarover boeiende bespiegelingen werden gebracht.

Na elke lezing is er in het format van de UCL-conferentie ruimte voor discussie en daar werd flink gebruik van gemaakt.

Op zaterdagmiddag presenteerden zeven collega's van de Britse Vereniging en een van de Duitse papers over uiteenlopende aspecten van Oedipus. Het was moeilijk kiezen tussen bijvoorbeeld een lezing waarin de oedipusmythe werd vergeleken met die van Odysseus, een verhandeling over oedipale dromen in het werk van Sophocles, een gevalsstudie van een jongetje dat weigert op te groeien, en een lezing met als titel Moeder natuur en vader tijd. Gelukkig konden we er allemaal twee bijwonen. Maar ook hier gold: kiezen en je favoriet bepalen: helemaal Oedipus, dus.

Zondagochtend sloot David Taylor, die eerder de conferentie had geopend, af met Fateful Affinities: Oedipal Love, Hate and Guilt. Op een prettige onnadrukkelijke manier illustreerde hij de vanzelfsprekende aanwezigheid van diversiteit en inclusiviteit in onze spreekkamers en de universaliteit van het oedipale. Met Oedipus is zo universeel als honger liet hij zien hoe bepaald en bepalend ons denken is: geconfronteerd met twee alternatieven — van welke aard ook — zijn we immers altijd geneigd, of veroordeeld, te moeten of willen kiezen.

Het slotdebat leverde een geanimeerd gesprek met opnieuw speelsheid, humor en veel knisperende ideeën. Meer dan genoeg om alvast in de agenda te noteren wanneer de volgende conferentie zal zijn: dit jaar staat deze gepland van vrijdag 29 november tot en met zondag 1 december met als thema Mourning, Depression and Mania: Fuels of Dispair, Reparation and Creativity.

Op tijd vertrekken, lekker met de trein en met kaartjes voor opera en ballet in het Royal Opera House op zak, om in Londen ook nog wat late sinterklaasinkopen te doen: ik kan het u van harte aanbevelen.

© 2009-2025 Uitgeverij Boom Amsterdam
ISSN 1382-516x

De artikelen uit de (online)tijdschriften van Uitgeverij Boom zijn auteursrechtelijk beschermd. U kunt er natuurlijk uit citeren (voorzien van een bronvermelding) maar voor reproductie in welke vorm dan ook moet toestemming aan de uitgever worden gevraagd:

Behoudens de in of krachtens de Auteurswet van 1912 gestelde uitzonderingen mag niets uit deze uitgave worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch door fotokopieën, opnamen of enig andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikelen 16h t/m 16m Auteurswet 1912 jo. Besluit van 27 november 2002, Stb 575, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoeding te voldoen aan de Stichting Reprorecht te Hoofddorp (postbus 3060, 2130 KB, www.reprorecht.nl) of contact op te nemen met de uitgever voor het treffen van een rechtstreekse regeling in de zin van art. 16l, vijfde lid, Auteurswet 1912. Voor het overnemen van gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16, Auteurswet 1912) kan men zich wenden tot de Stichting PRO (Stichting Publicatie- en Reproductierechten, postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp, www.cedar.nl/pro).

No part of this book may be reproduced in any way whatsoever without the written permission of the publisher.