Studiedag Dynamische tropenjaren

De voorzitter van de dag, Frans Schalkwijk, opent met voorbeelden uit de praktijk, waardoor we allemaal aangesloten zijn. Het programma werd gelardeerd met toepasselijke filmfragmenten, gepresenteerd door Harold van Megen. Bijna iedere ouder begint met dromen over hoe het zal zijn als de baby er is. Maar dat het ook flink mis kan gaan, vertelde consultatieverpleegkundige Paulien Blom. Ze interviewde ouders van gezinnen waar sprake is van kindermishandeling, in de verwachting dat uit hun verhalen veel te leren zou zijn bij de aanpak van kindermishandeling. Aan de hand van voorbeelden is goed te volgen hoe het zo uit de hand heeft kunnen lopen: de eigen geschiedenis, een slechte partnerrelatie, onvoldoende mentale bagage, moeilijke sociale omstandigheden, enzovoort. Oproep van de ouders aan de hulpverleners: wees mild en moedig! Durf vertrouwen te geven en verschuil je niet achter protocollen!

Psychoanalytica Cileke Exler kreeg vier kinderen tijdens haar psychotherapieopleidingen. Puur uit enthousiasme vertelde ze een patiënte van haar heel vroeg van haar eerste zwangerschap. Ze had daarbij weinig denkruimte om stil te staan bij wat die mededeling betekende voor deze adolescente met eetproblemen. Zoveel jaar later — er lopen inmiddels vier tieners in haar huis rond — merkt ze dat er in haar binnenwereld veel meer ruimte is om de patiënt te ontvangen en innerlijk vast te houden. Een therapeut die mentaal belast is door zwangerschap, ziekte of overlijden en die denkt het eigen mentale proces wel te beheersen, doet er toch goed aan te gaan praten met een collega om bij deze ingrijpende periode stil te staan. Heel prettig dat Cileke zich zo kwetsbaar opstelt en daarmee uitnodigt kritisch naar eigen processen te blijven kijken.

Ann Verhaert, psychotherapeut en IMH-specialist, vertelde over de moeder-kindzorg in een algemeen ziekenhuis. Omdat baby's hun psychisch onbehagen via lichamelijke weg uiten met problemen als slaap- en eetstoornissen, veelvuldig huilen en maag- en darmklachten, is het ziekenhuis een goede plek om hulp te bieden aan jonge ouders en hun baby's. Aan de hand van een vignet over een baby die was opgenomen vanwege ontroostbaar huilen, vertelt ze hoe de onzekerheid bij de moeder, de angst of ze de baby wel in leven kan houden en of ze wel van hem kan houden, allereerst aandacht krijgt. Ook wordt de moeder geholpen de aandacht voor de noden van het kind te ontwikkelen en hier sensitief en gepast op te reageren. Een moeder die de capaciteit heeft om haar baby te zien met zijn eigen gevoelens, wensen en intenties en over al die dingen gaat nadenken, geeft haar kind toestemming om een eigen interne wereld te ontdekken.

Karin Wagenaar, die onder andere relatietherapeut is, bespreekt de overgang van een dyadische naar een triadische partnerrelatie. Ze vertelt vanuit de visie van emotionally focused therapy (EFT) over de partnerrelatie als hechtingsrelatie. Het gaat om dezelfde processen als in de ouder-kindrelatie, maar dan wederkerig en seksueel. We reguleren onze emoties in een partnerrelatie voor een belangrijk deel met elkaar. En dan komt de baby, de derde. Alles verandert van plek: je emoties, je lichaam, je intimiteit, je tijd, je ruimte, je rol in het leven, het beeld van jezelf, je identiteit, je plaats in de generaties. Partnerschap wordt ouderschap. Er is sprake van disbalans in de partnerrelatie en oude pijnplekken kunnen worden gereactiveerd. De kans is aanwezig dat er een terugval plaats vindt in oude copingmechanismen. Hier weer een nieuwe balans in vinden is, met name voor ouders die onveilig gehecht zijn, een opgave.

Marc Hamburger (psychoanalyticus) spreekt over de ontwikkeling van het kind van symbiose naar verbinding. Pas als er tussenruimte is, kun je elkaar ontmoeten. Ruimte waarin je de ander vrij kunt laten zonder je meteen in je bestaan bedreigd te hoeven voelen. Ook bij hem gaat het over de ontwikkeling van een dyadische naar een triadische relatie. Het is voor het kind een deceptie te ontdekken dat hij niet de enige is voor moeder, maar dat moeder ook nog een relatie heeft met een ander, waar hij buiten staat. Hoe ouders deze ontwikkeling zelf hebben doorgemaakt is medebepalend voor hoe ze later in staat zijn om de exclusieve aandacht van het kind voor de andere ouder te kunnen verdragen. Marc heeft over dit onderwerp geschreven in het boek Driehoeksverhoudingen.

Edwin Bouman (psychoanalyticus) geeft een historisch overzicht van de ontwikkeling van het vaderconcept in de psychoanalytische theorie. De opzet van de psychoanalyse is in het begin een vaderlijke. Later is de vader lange tijd uit beeld geweest. Vaderschap is ook cultureel bepaald. Een filmpje van ‹Lattepappa's› uit Zweden, waar vaders vaak een jaar ouderschapsverlof hebben, maakt dat duidelijk. Grappig om te zien hoe deze vaders bijna van hun stoel vallen als ze horen dat vaders in Nederland maar twee dagen ouderschapsverlof krijgen. Edwin benadrukt dat de vader van oudsher staat voor begrenzen, maar dat de vader ook een hechtingsfiguur is en dat de aanwezigheid van de vader van essentieel belang is voor de gezonde psychische, cognitieve en sociaal-emotionele ontwikkeling van het kind.

Dagvoorzitter Frans Schalkwijk concludeert dat de eerste jaren van een gezin met jonge kinderen voor de ouders tropenjaren kunnen zijn, waarin oude patronen worden geactiveerd. Ik vond het een studiedag met veel zinvolle informatie, vanuit psychodynamisch perspectief bezien. Toch ging ik enigszins teleurgesteld naar huis. Ook omdat ik toch onvoldoende uitgedaagd werd om door te denken over bepaalde onderwerpen. Ik hecht eraan om ontwikkelingen en fenomenen in hun maatschappelijke en intergenerationele context te zien, en dat ontbrak er naar mijn mening nog aan op deze dag. Maar als ik de folder nog een kritisch doorneem, is me dat ook niet beloofd.

© 2009-2025 Uitgeverij Boom Amsterdam
ISSN 1382-516x

De artikelen uit de (online)tijdschriften van Uitgeverij Boom zijn auteursrechtelijk beschermd. U kunt er natuurlijk uit citeren (voorzien van een bronvermelding) maar voor reproductie in welke vorm dan ook moet toestemming aan de uitgever worden gevraagd:

Behoudens de in of krachtens de Auteurswet van 1912 gestelde uitzonderingen mag niets uit deze uitgave worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch door fotokopieën, opnamen of enig andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikelen 16h t/m 16m Auteurswet 1912 jo. Besluit van 27 november 2002, Stb 575, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoeding te voldoen aan de Stichting Reprorecht te Hoofddorp (postbus 3060, 2130 KB, www.reprorecht.nl) of contact op te nemen met de uitgever voor het treffen van een rechtstreekse regeling in de zin van art. 16l, vijfde lid, Auteurswet 1912. Voor het overnemen van gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16, Auteurswet 1912) kan men zich wenden tot de Stichting PRO (Stichting Publicatie- en Reproductierechten, postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp, www.cedar.nl/pro).

No part of this book may be reproduced in any way whatsoever without the written permission of the publisher.