Bions Transformations doorgewerkt

Omdat Bions boek Transformations uit 1965 zo moeilijk toegankelijk is voor clinici, heeft het niet genoeg aandacht gekregen in psychoanalytische tijdschriften. Volgens Brown werd dit werk zelfs niet gerecenseerd. Larry Brown, werkzaam in Boston en boegbeeld van de intersubjectieve psychoanalyse, maakt duidelijk hoe dit boek inspireert in zijn (kinder)psychoanalytische praktijk. Een vroeger boek van Brown is bekend en kreeg een goede recensie in dit Tijdschrift (Thys 2012).

Volgens Brown wordt in het wereldbeeld van de hedendaagse psychoanalyse de nadruk gelegd op verandering, evolutie en groei. Brown herdefinieert de analytische behandeling als het actieve hier-en-nu-proces van continue transformatie van affecten die optreden in het intersubjectieve veld van analysant en analyticus. Door de onbewuste processen van dromen en Nachträglichkeit, wordt nieuwe betekenis gecreëerd. Dit wordt mogelijk gemaakt binnen een stabiel analytisch kader door de alfafuncties van analysant en analyticus die met elkaar gelinkt zijn. De alfafunctie wordt door Brown beschouwd als de motor van de transformatie. Brown wijdt een hoofdstuk aan de ontdekking van de alfafunctie, wat hij Bions grootste bijdrage aan de psychoanalyse noemt.

Brown legt de nadruk op het proces van het dromen en het droombaar maken van de ervaring in het intersubjectieve veld. Dit kan niet zonder de receptiviteit van de psychoanalyticus. Dankzij Bion en Ogden maakt het kunnen dromen het wezensbestanddeel uit van het analytische gebeuren. Dromen is het transformeren van een emotionele ervaring tot een nachtelijke droom of tot een gewone gedachte, een rêverie, een enactment, een tegenoverdrachtsgevoel of tot triviale gedachten die door onze geest meanderen. Bion heeft Freuds opvattingen over de droomarbeid sterk uitgebreid: de droom is meer dan een wensvervulling en wil vooral zin geven aan de werkelijkheid. De bewuste ervaring dient onderworpen te worden aan de droomarbeid zodat ze gepersonaliseerd wordt. Bewuste ervaring is het onverteerde feit. De verwerking van dit feit gebeurt via het dromen, wat we kunnen begrijpen als de omzetting van ruwe, sensoriële feiten naar een herinnering die verbonden kan worden met andere herinneringen tot een verhaal.

Brown voegt vijf types van transformaties toe aan die welke door Bion zijn beschreven. Ter illustratie van een artistieke transformatie gebruikt hij het werk van de Engelse schilder William Turner die uitdrukking geeft aan twee essentiële ervaringen tijdens zijn leven: eerst het verliezen van belangrijke anderen tijdens zijn vroege kinderjaren en daarna zijn aandacht voor het sublieme, waarbij hij de essentie van licht wilde ontdekken. Bions concept O is te vergelijken met het sublieme, zoals Turner dit op canvas representeert. Het sublieme is een emotionele ervaring die te krachtig is om direct gekend te worden, de ervaring is tegelijkertijd beangstigend en opwindend. Als men te dicht bij het sublieme komt, voelt men verschrikking, maar van op afstand en indien er enige modificatie plaatsvindt, is het geweldig. Zoals O kan het sublieme geëvoceerd worden, maar niet bereikt.

Vervolgens beschrijft Brown de autistische transformaties. Ze worden gekenmerkt door het vervlakken van emoties tot tweedimensionale zintuiglijke ervaringen, wat een doods gevoel wekt in de tegenoverdracht met verveling, ontmoediging en afwezigheid van rêverie. Hij beschrijft hoe een grap die een patiënt met aspergersyndroom aan Brown vertelt, de aanduiding is van belangrijke psychische verandering (transformatie in humor).

Een derde type is de transformatie in het kader. Primitief emotioneel materiaal kan zo heftig zijn dat het wordt geïmmobiliseerd en gedeponeerd in het kader. Brown vergelijkt dit proces met de cloud van de informatietechnologie: een plaats waar gegevens onveranderd worden opgeslagen in een inactieve toestand, niet gewijzigd kunnen worden, maar weer kunnen worden opgehaald als hieraan behoefte ontstaat.

Tot slot beschrijft hij aan het einde van het boek de somatische transformaties waarbij de patiënt lichamelijke ervaringen heeft die geleidelijk naar de achtergrond verschuiven als de analyticus ze met de analytische relatie in verband brengt.

Vooral de klinische vignetten over kinderen met autismespectrumstoornissen in de hoofdstukken 9 en 10 zijn boeiend. Het eerste hoofdstuk over de historiek van de tegenoverdracht brengt weinig nieuws. Origineel is het hoofdstuk over de receptiviteit van de analyticus waarbij Brown met zijn casus van Mr. R fictief in supervisie gaat bij Freud, Reik en Bion en over hun commentaren speculeert. Brown heeft mijn interesse gewekt voor de schilderkunst van Turner en voor een song van Bob Dylan uit 1966: Visions of Johanna, een transformatie in muziek met pakkende lyrics. Bijzonder is vooral dat Civitarese, de bekende psychoanalyticus uit Pavia, het boek inleidt en de inhoud ervan in verband brengt met actuele thema's van de psychoanalyse. In de conclusie blikt Brown terug op wat hij heeft geschreven en reflecteert hij op de relevantie voor de hedendaagse psychoanalyse. Mooi work in progress.

© 2009-2025 Uitgeverij Boom Amsterdam
ISSN 1382-516x

De artikelen uit de (online)tijdschriften van Uitgeverij Boom zijn auteursrechtelijk beschermd. U kunt er natuurlijk uit citeren (voorzien van een bronvermelding) maar voor reproductie in welke vorm dan ook moet toestemming aan de uitgever worden gevraagd:

Behoudens de in of krachtens de Auteurswet van 1912 gestelde uitzonderingen mag niets uit deze uitgave worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch door fotokopieën, opnamen of enig andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikelen 16h t/m 16m Auteurswet 1912 jo. Besluit van 27 november 2002, Stb 575, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoeding te voldoen aan de Stichting Reprorecht te Hoofddorp (postbus 3060, 2130 KB, www.reprorecht.nl) of contact op te nemen met de uitgever voor het treffen van een rechtstreekse regeling in de zin van art. 16l, vijfde lid, Auteurswet 1912. Voor het overnemen van gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16, Auteurswet 1912) kan men zich wenden tot de Stichting PRO (Stichting Publicatie- en Reproductierechten, postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp, www.cedar.nl/pro).

No part of this book may be reproduced in any way whatsoever without the written permission of the publisher.