De interpsychische dimensie

In dit boek worden een aantal inzichten die verband houden met psychoanalytische empathie, verder doordacht. Volgens Bolognini kan de analyticus zich niet losmaken van zijn persoon en dient hij voortdurend voeling te houden met de eigen emoties, fantasieën, rêverieën en lichamelijke sensaties, die hij beschouwt als interne resonanties van de communicaties van de patiënt. Dit is één aspect van de interpsychische dimensie, die vooral verwijst naar mentaal samenleven (cohabitatio) en samenwerken, waarbij het zelfgevoel zich op een natuurlijke wijze uitbreidt en contact maakt met de ander. Het interpsychische houdt dus verband met fusie, de ervaring van verbondenheid en wederzijdse afstemming die zo noodzakelijk is in de relatie tussen de moeder en haar baby. De interpsychische dimensie wordt gekenmerkt door samenzijn, wederkerigheid en progressief binnentreden in het denken en voelen van de ander. Dit stadium van samenzijn van moeder en baby is cruciaal voor de verdere ontwikkeling van de persoon. Anders geformuleerd: het interpsychische verwijst naar hoge permeabiliteit tussen twee psyches waardoor complexe empathie mogelijk wordt, dat wil zeggen uitwisselingen die gebaseerd zijn op zogenaamde normale of communicatieve projectieve identificaties. Deze interpsychische dimensie blijft een centrale rol vervullen in onze relaties met familieleden, collega's en vrienden en vormt de basis van het kunnen samenwonen en -werken. De interpsychische dimensie ligt ook aan de basis van het gedeelde plezier dat we ervaren met huisdieren en meer in het bijzonder met honden. In het boek wordt een hoofdstukje gewijd aan dit thema, ik heb hartelijk gelachen om de hilarische voorbeelden.

De interpsychische dimensie wordt vertaald naar de analytische praktijk. Bolognini illustreert hoe in de loop van de jaren de illusie van een zuivere, smetteloze analyse geleidelijk werd ontkracht en dat concepten zoals ‹tegenoverdracht›, ‹intersubjectiviteit› en ‹enactment› hiervan de uitdrukking zijn. De oorspronkelijke obstakels voor de totstandkoming van onthechte neutraliteit zijn belangrijke therapeutische instrumenten geworden! Door het langdurige samenzijn van analyticus en analysant wordt als het ware een leven gedeeld. Pas nadat geleefd en gedeeld is, kunnen relationele bewegingen vastgesteld en begrepen worden. Dankzij betekenisvolle, interpersoonlijke uitwisselingen wordt het intrapsychische geleidelijk naar buiten gebracht en vervolgens geëxploreerd en gemodificeerd. Analytisch werk met de interpsychische dimensie omvat de constructie van een natuurlijke intimiteit, een gepast klimaat van warmte, een vloeiende en soepele communicatie, het maken van contact dat voldoende en duurzaam is zonder te prikkelen … met als resultaat dat het pantser van onthechting en zelfvoldaanheid losgelaten kan worden.

Het interpsychische moet goed onderscheiden worden van het transpsychische. Terwijl het interpsychische verwijst naar een intieme koppeling die zowel gewenst als geaccepteerd wordt, is er bij het transpsychische sprake van een geforceerde en traumatiserende drang om grenzen te doorbreken. Transpsychische transmissie grijpt plaats in een narcistische wereld waar transitionele of intersubjectieve ruimte ontbreekt. Er wordt aan het transformatieve apparaat van de ontvanger voorbijgegaan; er is geen communicatie tussen subjecten, wel penetratie of perforatie. Bolognini vergelijkt het transpsychische (oorspronkelijk een concept van Kaës) met de intimiderende stijl van de maffia: ogenschijnlijk lijkt de communicatie normaal maar de ontvanger wordt met een bijzonder onbehaaglijk gevoel opgezadeld en blijft zich angstig zorgen maken. Er is hier sprake geweest van een controlerende anale intrusie waarbij verwarring wordt gewekt en tegenstrijdige boodschappen worden gegeven die ontkend worden.

Hoe is Bolognini tot de titel Secret passages gekomen? Volgens mij is dit een origineel concept waarvan de betekenis beter uitgewerkt zou mogen worden. Wat bedoelt hij eigenlijk met deze geheime doorgangen? Metaforen, symbolen, dromen, enactments maken de passage mogelijk van psychische inhouden door barrières heen. Soms zijn deze passages geheim, privaat, verboden, onderaards en gericht naar welbepaalde delen van de ontvanger en niet naar diens totaliteit (zoals in het transpsychische). Bolognini gebruikt het kattenluik als metafoor, het tuimeldeurtje onder in de deur om de katten door te laten. Elke analyticus zou het eigen innerlijke kattenluik moeten ontwikkelen.

Ook al streeft Bolognini naar eenvoud, zijn gesofisticeerde concepten zijn rijk aan inhoud en getuigen van groot psychologisch dieptezicht. De klinische voorbeelden, de ironische beschrijvingen en de verwijzingen naar de mythologie (de streling van Peleas bv.) zijn schitterend en hartverwarmend. Een fantastisch boek!

© 2009-2025 Uitgeverij Boom Amsterdam
ISSN 1382-516x

De artikelen uit de (online)tijdschriften van Uitgeverij Boom zijn auteursrechtelijk beschermd. U kunt er natuurlijk uit citeren (voorzien van een bronvermelding) maar voor reproductie in welke vorm dan ook moet toestemming aan de uitgever worden gevraagd:

Behoudens de in of krachtens de Auteurswet van 1912 gestelde uitzonderingen mag niets uit deze uitgave worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch door fotokopieën, opnamen of enig andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikelen 16h t/m 16m Auteurswet 1912 jo. Besluit van 27 november 2002, Stb 575, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoeding te voldoen aan de Stichting Reprorecht te Hoofddorp (postbus 3060, 2130 KB, www.reprorecht.nl) of contact op te nemen met de uitgever voor het treffen van een rechtstreekse regeling in de zin van art. 16l, vijfde lid, Auteurswet 1912. Voor het overnemen van gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16, Auteurswet 1912) kan men zich wenden tot de Stichting PRO (Stichting Publicatie- en Reproductierechten, postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp, www.cedar.nl/pro).

No part of this book may be reproduced in any way whatsoever without the written permission of the publisher.