Dromen, denken, voelen
De volgende Ferro

Het interesseerde me vooral wat Ferro in dit boek aan nieuws te zeggen heeft. Ik zal de belangrijkste ideeën in een notendop samenvatten.

Het eerste hoofdstuk draagt dezelfde titel als het boek: Avoiding emotions, living emotions. Een van de functies van de psyche is ons te beschermen tegen emoties door ze te vermijden, te onderdrukken of te evacueren (via projectieve identificatie in de ander, via somatisatie in het lichaam, via acting out in de omgeving). Mensen kiezen meestal voor de vertrouwdheid met de getemde aspecten van zichzelf in plaats van op zoek te gaan naar nieuwe emotionele dimensies. Dit is ook bij psychoanalytici het geval, die zich vaak verschansen achter theorieën om niet in contact te komen met intense gevoelens. Ferro pleit ervoor om de andere functie te ontwikkelen: contact maken met wat uitgedreven, onderdrukt of gesegregeerd is op een andere plaats. Op verschillende plaatsen in het boek verwijst Ferro naar het concept ‹geagglutineerde kernen› van Bleger. Iedere analyticus moet vooral zichzelf worden zonder te veel angst voor de eigen unieke creativiteit. Ferro noemt de ideale analyticus een Shakespeare van de ongeremde psyche. Ferro trekt vooral van leer tegen de geremde, te stille analyticus. Een gepantserde analyticus laat veel aspecten van de psyche van de analysant onverteld. Hij vergelijkt de stilte van de analyticus met de duisternis in de kamer van het kleine kind. De analyse dient bij te dragen tot de ontwikkeling en de expressie van het creatieve potentieel van de analysant.

In de volgende hoofdstukken verfijnt hij zijn visie op het analytische veld. Hij beschrijft op heldere wijze de ritmische bewegingen: er zijn momenten dat de subjectiviteit opduikt maar ook momenten van vervloeiing, waarbij de unieke subjectiviteit verdwijnt. Hij vergelijkt de bewegingen van het analytische veld met de ademhaling en met de intestinale peristaltiek. Het is alsof het analytische veld ademt: de inademing signaleert de aankomst van klonters van ondenkbaarheid, de uitademing is de ineenstorting die volgt na een verzadigde duiding en het beginpunt van toekomstige expansies. Er is ook een zich afwisselend openen en sluiten voor betekenis. In het veld wordt de droomfunctie van de psyche continu geactiveerd. Eerst wordt het veld geïnfecteerd door de pathologie van de analysant (en ook van de analyticus) alvorens er een transformatie en een helingsproces kan plaatsgrijpen.

Veel aandacht gaat naar het functioneren van de analyticus in de sessie. Wanneer de analyticus te moe is, afgesloten of opgeslorpt door eigen problemen en persoonlijk lijden, zullen diens angsten in de analysant gedeponeerd worden. Dit wordt onbewust maar feilloos door de analysant geregistreerd: de communicaties van de analysant bevatten altijd een commentaar op het samen zijn met de analyticus op een diep emotioneel niveau. De analyticus moet ontvankelijk zijn voor deze boodschappen. De psyche van de analyticus is een variabele in het veld, geen constante! Om die reden moet de analyticus zich regelmatig bezinnen op de aard en de omvang van zijn caseload, notities maken na de sessies, zich bewust blijven van de eigen behoeften en gezond leven. Volgens Ferro moet de analyticus over drie eigenschappen beschikken: welwillendheid, vertrouwen in de eigen methode en zich kunnen afsluiten voor alles wat buiten de kamer gebeurt (p. 118). Wanneer de analysant elementen uit de externe realiteit inbrengt, moet men deze vooral beluisteren als verschijnselen in het analytische veld, dus niet alleen als boodschappen over de analytische relatie maar ook als weerspiegelingen van wat er in de innerlijke wereld van de analysant gebeurt.

Interessant vooral zijn de beschouwingen over overdracht en tegenoverdracht. De visie op overdracht is gebaseerd op drie psychoanalytische modellen (historico-reconstructief, relationeel, veldtheoretisch): herhaling, projectieve identificatie, co-determinatie. Hij stelt een schaal voor om tegenoverdracht te meten naar analogie van de schaal van Mercalli, die gebruikt wordt om de gevolgen van aardbevingen te kwantificeren (p. 145).

Nog meer dan in zijn vorige boeken komt zijn liefde voor het werk van Bion tot uiting. Ferro stelt voor om te beginnen met Bions Seminars en Discussions en vervolgens groepsgewijs het theoretische werk te bestuderen. Het favoriete concept voor Ferro is Bions ‹waking dream thought›. Ferro wijst wel op een aantal risico's (‹drifts›): afglijden in mystiek, esoterie opvatten als creativiteit, en zich vastklampen aan bioniaans jargon in plaats van authentiek te denken en te communiceren (p. 56). We mogen ons vooral niet laten verblinden door analytische theorieën. Ferro beklaagt zich over de ‹lichtpollutie› die een concept als ‹oedipuscomplex› in de analytische wereld tot stand heeft gebracht (p. 83-88).

Ook nu weer ben ik onder de indruk van Ferro's creativiteit en van wat hij met klinisch materiaal doet. Het laatste hoofdstuk bevat zestig psychoanalytische oefeningen. De bedoeling van deze oefeningen is het verhogen van het vermogen te denken, te dromen en te spelen. Stel je bijvoorbeeld eens voor hoe vijf verschillende analytici zouden reageren op de mededeling van de patiënt dat een computer gecrasht is. Alleen al om hiermee te experimenteren, kan de analytische lezer zich dit boek aanschaffen. Vertrouwdheid met het werk van Bion is alleszins wenselijk.

© 2009-2025 Uitgeverij Boom Amsterdam
ISSN 1382-516x

De artikelen uit de (online)tijdschriften van Uitgeverij Boom zijn auteursrechtelijk beschermd. U kunt er natuurlijk uit citeren (voorzien van een bronvermelding) maar voor reproductie in welke vorm dan ook moet toestemming aan de uitgever worden gevraagd:

Behoudens de in of krachtens de Auteurswet van 1912 gestelde uitzonderingen mag niets uit deze uitgave worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch door fotokopieën, opnamen of enig andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikelen 16h t/m 16m Auteurswet 1912 jo. Besluit van 27 november 2002, Stb 575, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoeding te voldoen aan de Stichting Reprorecht te Hoofddorp (postbus 3060, 2130 KB, www.reprorecht.nl) of contact op te nemen met de uitgever voor het treffen van een rechtstreekse regeling in de zin van art. 16l, vijfde lid, Auteurswet 1912. Voor het overnemen van gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16, Auteurswet 1912) kan men zich wenden tot de Stichting PRO (Stichting Publicatie- en Reproductierechten, postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp, www.cedar.nl/pro).

No part of this book may be reproduced in any way whatsoever without the written permission of the publisher.