Gedonder

Het boek opent met een hoofdstuk over de politieke en historische aspecten van het engagement met de klimaatverandering en eindigt met een hoofdstuk over de stand van zaken van het wetenschappelijk onderzoek. Hiertussen liggen zeven hoofdstukken, van verschillende auteurs — merendeels psychoanalytici, alsook auteurs uit disciplines als sociologie en sociale psychologie — die focussen op verschillende aspecten (waaronder apathie, angst en splitsing) van ons omgaan met de klimaatverandering en de natuur. Elk van deze zeven hoofdstukken wordt gevolgd door twee commentaren en in sommige gevallen ook een weerwoord.

In verschillende hoofdstukken wordt ingegaan op het feit dat we aangewezen zijn op onze planeet — ‹Moeder› Aarde — om te overleven, en dat we deze afhankelijkheid ontkennen. De auteurs suggereren dat deze afhankelijkheid de bron is van onze diepste angsten aangaande klimaatverandering. De ontkenning van deze afhankelijkheid heeft volgens hen tot een nieuwe neurose geleid: de illusie van de autonomie en de ontkenning van de echte afhankelijkheid. De moderne mens verhoudt zich volgens de auteurs als een ‹baby-volwassene› met de levensbedreigende problemen die voortspruiten uit het conflict tussen het gebruik van natuurlijke bronnen en de hedendaagse kijk op wat een succesvol leven inhoudt. Angsten over de klimaatverandering zouden mogelijk onze kinderlijke afhankelijkheidsgevoelens opnieuw doen herleven alsook traumatische ervaringen van in de steek gelaten worden op momenten van nood.

De auteurs pleiten voor fundamentele wijzigingen op het vlak van mentaliteit en gedrag opdat we in ons handelen blijk gaan geven van het respecteren en beschermen van de omgeving waartoe wij behoren.

Tot daar niks nieuws. De verhandelingen dragen mijns inziens echter een duidelijke meerwaarde in zich omdat de psychoanalytische blik wijst op het volgende: het klimaatonderzoek wordt sterk beïnvloed door de toegepaste theoretische modellen en door wat telt als feitelijke gegevens. Veel van de huidige publicaties over onze houding tegenover de klimaatverandering onthullen een tekort aan interesse voor het formuleren van theorieën (van enig wetenschappelijk niveau) over hoe onze geest werkt, hoe beleving weerspiegeld wordt in de geest en over de diepere structuren die onze beleving organiseren, zowel bij het individu als op groepsniveau. De meeste modellen die ten grondslag liggen aan het huidige onderzoek rond onze betrokkenheid bij het klimaat zien de mensheid typisch als rationeel en beschouwen de bewuste attitudes van de mensheid als een accurate weergave van wat ze denken (bv. in steekproeven en opiniepeilingen). De modellen neigen naar het aannemen van een onverdeeld zelf. Nagenoeg alle onderzoek spitst zich toe op het meetbare gedrag. De heersende — gevaarlijke — gedachte in deze tijd is dat wat niet direct gezien en gemeten kan worden niet legitiem is, en daar willen we dan ook niet van weten.

De auteurs denken dat velen ervoor kiezen niet te willen weten wat er op komst is, omdat de voorspellingen gebaseerd zijn op verontrustende feiten eerder dan op onderhoudende speculatie. En dat is waarom we allemaal, in meer of mindere mate, ‹klimaatontkenners› zijn.

Ontwikkelingen in de klimaatwetenschap hebben een wereld blootgelegd die zodanig beïnvloed is door menselijke activiteit dat de epistemologische opsplitsing tussen ‹natuur› en ‹maatschappij› niet langer aangehouden kan worden. Wanneer de opwarming bijvoorbeeld tot smeltende permafrost leidt, zien we dan de natuur aan het werk of de menselijke interventie? Het vermengen van het natuurlijke en het menselijke heeft zowel een filosofische als een praktische significantie, omdat het ‹object› besmet is door het ‹subject›.

De Verlichting liet ons geloven dat we de Natuur op afstand konden houden door haar te objectiveren, doch nu hebben we opnieuw ontdekt — wat door de premodernen als vanzelfsprekend werd beschouwd — dat de Natuur ons steeds net iets té dicht op het vel zit.

Het boek illustreert dat het bepaald niet gemakkelijk is fijne onderscheidingen te maken tussen de actuele goede en slechte invloeden, zeker niet op grote schaal. In plaats daarvan zakken we in onze benadering van de natuur gemakkelijk onderuit in een gepolariseerd denken en voelen.

Het boek vormt een geslaagd — zij het niet geruststellend — tegengif voor de tragiek van de ontkenning.

© 2009-2025 Uitgeverij Boom Amsterdam
ISSN 1382-516x

De artikelen uit de (online)tijdschriften van Uitgeverij Boom zijn auteursrechtelijk beschermd. U kunt er natuurlijk uit citeren (voorzien van een bronvermelding) maar voor reproductie in welke vorm dan ook moet toestemming aan de uitgever worden gevraagd:

Behoudens de in of krachtens de Auteurswet van 1912 gestelde uitzonderingen mag niets uit deze uitgave worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch door fotokopieën, opnamen of enig andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikelen 16h t/m 16m Auteurswet 1912 jo. Besluit van 27 november 2002, Stb 575, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoeding te voldoen aan de Stichting Reprorecht te Hoofddorp (postbus 3060, 2130 KB, www.reprorecht.nl) of contact op te nemen met de uitgever voor het treffen van een rechtstreekse regeling in de zin van art. 16l, vijfde lid, Auteurswet 1912. Voor het overnemen van gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16, Auteurswet 1912) kan men zich wenden tot de Stichting PRO (Stichting Publicatie- en Reproductierechten, postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp, www.cedar.nl/pro).

No part of this book may be reproduced in any way whatsoever without the written permission of the publisher.