Inzichten in de wereld van de analysebank

De maandag begon met een inleidende lezing van Sacha de Reuver. Hierin werden de onmisbare denkbeelden van Freud over het id, het ego en het superego kort uitgelegd en werd ook ingegaan op belangrijke recente psychoanalytische concepten en ideeën. Naast inleidend was deze lezing ook ernstig van toon. Zo kwam aan bod hoe de psychoanalyse in Nederland de laatste jaren zwaar te lijden heeft gehad onder negatieve beeldvorming en onder de bezuinigingen, met name het schrappen van de psychoanalyse uit het basispakket in de gezondheidszorg. Na de lunch kwam er een luchtiger onderdeel: de auteur van het boek Stern — Thomas Heerma van Voss — werd geïnterviewd door Frans Schalkwijk. De auteur had zelf nog niet met een psychoanalytische bril naar zijn boek gekeken, maar deze taak nam Schalkwijk met duidelijk plezier op zich. Ik zal geen spoilers over het boek weggeven maar het leek zeker de moeite van het lezen waard. Een ander geschrift van belang voor de psychoanalyse is het bekende Zur Einführung des Narzissmus van Freud. Honderd jaar na de verschijningsdatum nam Schalkwijk afsluitend het podium over om te spreken over het thema narcisme. Een concept dat we allemaal denken te kennen maar in de oorspronkelijke veelvuldige betekenis veel meer inhoud heeft dan het populaire scheldwoord ‹narcist›. Er bestaat gelukkig zelfs zoiets als gezond narcisme.

De dinsdag stond in het teken van ontwikkeling. 's Ochtends was het tijd voor een lezing van Christine Franckx over de verschillende fases van de babytijd. Er blijkt veel te ontdekken aan een baby. Hierna werd het podium overgenomen door Eva Prinsen, die sprak over kinderen en pubers en haar verhaal ondersteunde met de interessante casus van een jongetje dat ze zelf lange tijd in behandeling heeft gehad.

Na de lunch kwamen de muzikale klanken je in de hal al tegemoet. Het was tijd voor mezzosopraan Irina Bedicova onder begeleiding van de pianist Javier Krohn. De kinderopera L'enfant et les sortilèges werd geanalyseerd door Lies Wiersema; naast psychoanalytica is zij ook geschoold als musicoloog. Het bood een interessant dieptepsychologisch perspectief, verlevendigd door begeleidende muziek. De dag werd afgesloten door Jan Vandeputte, die een lezing gaf over de adolescentiefase in een mensenleven. Zijn verhaal ging met name over de infantiele en de genitale seksualiteit en de eventuele verwarring die hierover en hiertussen kan ontstaan. Ter illustratie liet hij het begin van de Deense film Jagten zien, een schrijnende en mooie film over een onterechte aanklacht wegens seksueel misbruik van een minderjarige.

Rudi Vermote maakte het vroege opstaan op woensdag ruimschoots goed met een lezing over persoonlijkheidsstoornissen. Veel informatie in korte tijd, maar ook een van de meest leerzame lezingen naar mijn mening. Deze dag was tevens de meest interactieve dag, met als avondprogramma Meeting the analyst (*). Hierbij kregen de deelnemers de kans om een analyticus in eigen huis te ontmoeten. Vanwege studieverplichtingen kon ik dit onderdeel helaas niet bijwonen en was de donderdag erna gelijk mijn laatste dag. Deze dag volgden nog lezingen van onder anderen Marcel Schmeets over het belang van neurobiologische inzichten voor de psychoanalyse en omgekeerd, en een lezing van Rob Wille over de twee belangrijkste driften in de psychoanalytische theorievorming: seksualiteit en agressie. Zijn verhaal werd geïllustreerd door de film Pianisten. De vrijdag heb ik helaas helemaal niet kunnen bijwonen, waardoor ik het onderdeel van Marc Hebbrecht over droomanalyse heb moeten missen, een lezing waar veel deelnemers naar uitkeken. De Summer University werd afgesloten door Hansa van Ramhorst in gesprek met acteur Géza Weisz en psychoanalytica Regina van Gelderen over psychoanalyse en film.

Zoals duidelijk moge zijn heb ik in deze week een leerzame introductie gehad in de wereld van de psychoanalyse. Maar tegelijk heeft deze Summer University me als politicoloog ook op politiek vlak aan het denken gezet. De psychoanalyse komt er in Nederland slechter af dan in landen als België en Frankrijk. Waar er in België zes psychoanalytisch hoogleraren op universiteiten werken zijn dit er in Nederland nul. In 2010 is de psychoanalyse uit het basispakket verdwenen met als hoofdzakelijke reden dat er ‹gebrek aan aantoonbare werkzaamheid› zou zijn. Dit is later verworden tot ‹een aantoonbaar gebrek aan werkzaamheid›, waarmee de psychoanalyse geframed werd als een ondeugdelijke behandeling zonder enig effect. De beeldvorming rondom psychoanalyse in Nederland is daarmee erg negatief geworden. De Reuver gaf in haar inleidende lezing voorbeelden van de werkzaamheid van psychoanalytische behandelingen en wees onder meer op het proefschrift van Caspar Berghout en ook op Randomized Controlled Trials (RCT) die later zijn verricht. Hieruit bleek onder andere dat mensen na een psychoanalytische behandeling minder een beroep doen op de gezondheidszorg; er is sprake van minder ziekteverzuim en meer productiviteit op het werk. Zelfs zonder deze onderzoeken is het tamelijk hypocriet dat de psychoanalyse bij gebrek aan aantoonbare werkzaamheid werd geschrapt, omdat in 2010 zo'n zestig procent van door het basisverzekeringspakket vergoede psychotherapeutische behandelingen niet door RCT-onderzoek werd ondersteund. Bovendien bedragen psychoanalytische behandelingen in economische zin (het enige discours dat tegenwoordig lijkt te tellen) minder dan 0,2 procent van de totale jaarlijkse uitgaven binnen de ggz. Tot slot speelt de aard van de patiënten binnen de ggz nog een belangrijke rol. Waar er voor hartpatiënten en diabetespatiënten sterke verenigingen bestaan om hun belangen te dienen, is het voor ggz-patiënten, die vaak te kampen hebben met psychoses of depressies, een stuk lastiger om voor zichzelf op te komen.

Daarom is het van groot belang dat initiatieven als deze Summer University er zijn. Niet alleen om te leren, maar ook om te inspireren en mensen ervan bewust te maken hoe schrijnend de bezuinigingen op de ggz en meer in het bijzonder de psychoanalyse zijn. Dat er nog vele edities van de Psychoanalyse Summer University mogen volgen!

© 2009-2025 Uitgeverij Boom Amsterdam
ISSN 1382-516x

De artikelen uit de (online)tijdschriften van Uitgeverij Boom zijn auteursrechtelijk beschermd. U kunt er natuurlijk uit citeren (voorzien van een bronvermelding) maar voor reproductie in welke vorm dan ook moet toestemming aan de uitgever worden gevraagd:

Behoudens de in of krachtens de Auteurswet van 1912 gestelde uitzonderingen mag niets uit deze uitgave worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch door fotokopieën, opnamen of enig andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikelen 16h t/m 16m Auteurswet 1912 jo. Besluit van 27 november 2002, Stb 575, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoeding te voldoen aan de Stichting Reprorecht te Hoofddorp (postbus 3060, 2130 KB, www.reprorecht.nl) of contact op te nemen met de uitgever voor het treffen van een rechtstreekse regeling in de zin van art. 16l, vijfde lid, Auteurswet 1912. Voor het overnemen van gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16, Auteurswet 1912) kan men zich wenden tot de Stichting PRO (Stichting Publicatie- en Reproductierechten, postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp, www.cedar.nl/pro).

No part of this book may be reproduced in any way whatsoever without the written permission of the publisher.