Gaten vullen met creativiteit

Hoe vaak gebeurt het niet dat een kunstenaar een feilloze intuïtie heeft voor de tijdgeest, maar dat dit door niemand wordt opgemerkt. Ja, achteraf kunnen we dat constateren, maar in zijn eigen tijd wordt hij gezien als een valse profeet of een rare snoeshaan. Achteraf, wanneer hij allang dood en begraven is, kan hij rekenen op de naamgeving aan een prestigieus instituut of aan een straat in een nieuwe stadswijk.

Wie weten de tijdgeest beter te peilen en te verwoorden dan onze schrijvers? En wie kunnen onze verlangens en angsten beter verbeelden dan de schilders? De statistici zijn daartoe niet in staat, zoveel is duidelijk. Zowel de kunsten als de psychologie willen de tijd duiden en begrijpen, en willen dat aan de burgers teruggeven door hun een spiegel voor te zetten. Mark Kinet heeft deze duidende en spiegelende taak op zich genomen met Psychologie van de kunst, dat gegoten is in de vorm van kleine essays die zijn gerangschikt volgens het principe van een encyclopedie, vandaar de subtitel Een abecedarium.

Kunst heeft natuurlijk te maken met creativiteit. Maar wat is dat, ‹creativiteit›? Gelukkig komt het abecedarium ons te hulp bij het beantwoorden van deze vraag. We leren daar wat Freud, Rank, Winnicott, Klein en Chodorow erover te zeggen hebben. Volgens Winnicott komt creativiteit voort uit de potentiële ruimte tussen tegengestelde elementen waarmee het kind te maken krijgt en die later door de kunstenaar gethematiseerd wordt. Het creatieve vormt de basis voor een betekenisvol gevoel van subjectiviteit of van het Ware Zelf. Het ‹Valse Zelf daarentegen […] ontstaat door te vroeg en te veel te beantwoorden aan een verstorende in plaats van een faciliterende omgevingsmoeder› (p. 35). Melanie Klein ziet creativiteit gekenmerkt door een actieve en symboliserende houding van het Ik tegenover objecten. Wat we ons daar verder bij moeten voorstellen lezen we bij Paul Verhaeghe, die eveneens een voorwoord schreef: de essentiële dingen in het leven begrijpen wij niet, zij zijn beangstigend. Tussen onszelf en die dingen plaatsen wij een scherm om de illusie in stand te houden dat wij er zeggenschap over hebben. Zo'n scherm bestaat uit religie, wetenschap en kunst. Elk van deze drie verschaft ons zekerheid en genot, maar in feite is het allemaal bedrog. Graag laten wij ons bedriegen, want een blik in de afgrond van het onbekende is te huiveringwekkend. Aldus Verhaeghe.

Volgens Freud is creativiteit niet te begrijpen. Wat is de oorzaak ervan? Wat het doel? Houdt het verband met waarheid? We weten de antwoorden niet, evenmin op de vraag wat schoonheid is. Arnon Grunberg tipt in zijn tekst ook het onbegrijpelijke van de kunst aan en brengt het in verband met het verloren gaan van het ‹Ding› dat zich bij ieder subject voordoet. We verlangen terug naar dit verloren ‹Ding› maar zijn ook beducht voor de afgrond wanneer we het te dicht naderen.

Met veel plezier heb ik dit abecedarium doorgebladerd en sprong daarbij van Sinthoom naar Esthetica van Kant naar Sublimatie.

Kinets taal is knoestig als die van Permeke en helder in zijn contouren. De tekst is mooi vormgegeven en wordt afgewisseld met prachtige foto's van kunstwerken. Het geheel maakt een zeer verzorgde indruk. Het zal mij niet verwonderen als ik dit boekje nog vaak ter hand zal nemen om er zomaar wat in te bladeren of er iets in op te zoeken wat mij niet meer zo duidelijk voor de geest staat.

Een psychologie van de kunst kan natuurlijk niet volledig zijn. Mark Kinet moet dat beseffen blijkens het lemma Onaf waarin hij naar voren brengt dat het kunstwerk niet volmaakt is en nooit voltooid wordt. ‹Het [kunstwerk] laat een opening waardoor er andere en meer betekenissen kunnen in binnensluipen. Een belangrijke dimensie van het kunstobject is dat het spanning belichaamt. Deze spanning ligt volgens Hannah Segal ten grondslag aan het creatief proces. Ze wordt overgebracht naar het onbewuste van de lezer/toeschouwer/luisteraar en brengt deze laatste ertoe het werk innerlijk te vervolmaken.›

Lezer, aan u stel ik voor dit prachtige boekje te lezen en de gaten erin te vullen met uw eigen creativiteit.  

© 2009-2025 Uitgeverij Boom Amsterdam
ISSN 1382-516x

De artikelen uit de (online)tijdschriften van Uitgeverij Boom zijn auteursrechtelijk beschermd. U kunt er natuurlijk uit citeren (voorzien van een bronvermelding) maar voor reproductie in welke vorm dan ook moet toestemming aan de uitgever worden gevraagd:

Behoudens de in of krachtens de Auteurswet van 1912 gestelde uitzonderingen mag niets uit deze uitgave worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch door fotokopieën, opnamen of enig andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikelen 16h t/m 16m Auteurswet 1912 jo. Besluit van 27 november 2002, Stb 575, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoeding te voldoen aan de Stichting Reprorecht te Hoofddorp (postbus 3060, 2130 KB, www.reprorecht.nl) of contact op te nemen met de uitgever voor het treffen van een rechtstreekse regeling in de zin van art. 16l, vijfde lid, Auteurswet 1912. Voor het overnemen van gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16, Auteurswet 1912) kan men zich wenden tot de Stichting PRO (Stichting Publicatie- en Reproductierechten, postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp, www.cedar.nl/pro).

No part of this book may be reproduced in any way whatsoever without the written permission of the publisher.