Onbewust verlangen en politiek

Het boek biedt een boeiende illustratie van de waarde van een psychoanalytisch perspectief buiten de spreekkamer, namelijk ten behoeve van een analyse van politiek en samenleving. Salgó verbindt inzichten uit de psychoanalyse met die uit de politieke wetenschap, filosofie, sociologie, kunst en literatuur, en bouwt voort op werk van onder meer Slavoj Žižek en voor mij onbekende auteurs zoals Cornelius Castoriadis, Jeffrey Prager en Yannis Stavrakakis. Ik heb bewondering voor Salgó's brede belezenheid. Het meest interessant vind ik de analyses van de politieke ontwikkelingen in Hongarije en Italië. Maatschappijkritiek (die hier en daar vervalt in ongenuanceerd cultuurpessimisme) schuwt ze evenmin. Salgó's hardnekkige toepassing van haar begrippen vermoeit — in iedereen wordt een vader- of moederfiguur gezien en overal is er sprake van (een gebrek aan) transitionele ruimte. Het is een gevolg van haar vurige wens om psychoanalyse en politiek in de echt te verbinden (p. 1-2). Het verbaast me dat ze geen plaats inruimt voor andere relevante noties uit de psychoanalyse, bijvoorbeeld de ‹depressieve positie› van Melanie Klein of de ‹basisassumpties› van Wilfred Bion. Salgó heeft vooral aandacht voor hoe privéverlangens, geworteld in de vroege kindertijd, in het publieke domein hun uitdrukking krijgen, maar ze schenkt geen aandacht aan de spanningen die inherent zijn aan het deelnemen aan het maatschappelijke leven zelf, spanningen die eveneens onbewust kunnen zijn maar wel degelijk politiek gedrag beïnvloeden. Verder had ze haar analyses kunnen verrijken door ook de sociaalwetenschappelijke literatuur over groepsidentiteit, macht en charismatisch leiderschap te raadplegen. Haar stijl, ten slotte, is af en toe pretentieus (‹he correctly argues that …›) en bombastisch (‹… one has to unveil his «incommunicado element» by desecrating the crypt in which he sealed his (sacred) kernel›, p. 27, en ‹It is as if Italians' unconsciousness did not work, because of the scarce health conditions of the two pillars of the mind's alchemy: desire and Law› p. 115). De lezer moet bovendien bestand zijn tegen een veelvuldig gebruik van begrippen als cosmogenic, liminality, traumatolytic, primordial, heteronomous en paradisiacal.

Soms vond ik de tekst, met zijn indringende analyses en het vastomlijnde, terugkerende begrippenkader, beklemmend. De vraag die me bekroop was: wie is Eszter Salgó, waarom wil ze zo nodig psychoanalyse en politiek huwen, waarom moeten Lacan en Winnicott worden gekoppeld, waarom juist een analyse van Hongarije, Italië en de VN, en welke fragmenten van haar (privé)zelf wenst ze te verenigen in haar ‹publiek-atie›? Salgó legt, zoals ze het zelf zegt, fantastic families op de bank (p. 10), maar geeft zelf de indruk onbekend te willen blijven. Er is weinig openbare informatie over haar beschikbaar. Ze is op haar twintigste levensjaar vanuit Hongarije naar Italië vertrokken, is in Rome gepromoveerd en is als adjunct-professor verbonden aan de American University in Rome. Ik was getroffen door de tekening op de kaft — de lezer ziet een meisje op de rug dat op een bankje (!) zit en naar een poppentheater kijkt. Op het toneel figureren een man in militair uniform met sabel en Magere Hein met zijn zeis. Het meisje wordt geflankeerd door twee nog kleinere kindertjes. Dient het schrijven van dit boek (ook) een persoonlijk doel, namelijk het analyseren en mogelijk verwerken van haar (onbewuste) fantasieën, illusies en teleurstellingen en die van haar (groot)ouders? Deze gedachte wordt versterkt door haar citaat van Joseph Brodsky (‹It isn't at all that we write for those who come after us. We write to gain the sanction of our forefathers!›, p. xi). De verwachtingen over de gevolgen van de toetreding van Hongarije tot de Europese Unie waren mogelijkerwijs ook bij hen hooggespannen — maar vervolgens verviel Hongarije tot nationalisme. Salgó verhuist naar Italië, wordt verlost van Berlusconi en vestigt haar hoop op de technocratische Monti, om tegelijkertijd getart te worden door de populistische Grillo. Haar enthousiasme voor het beleid van de VN vervaagt als na de economische crisis een retoriek over Moeder Aarde en (het meten van) geluk ontstaat. Ze spreekt over de tirannie van ongelimiteerd geluk in een grenzeloze samenleving. ‹[…] it may destroy or negate intimate private experiences, annul desire while stimulating obscene enjoyment, eliminate the stars while fabricating sputniks as compasses to guide people› (p. 160). Verbeelding, spel en fantasie, mede mogelijk gemaakt door een democratische politiek, zijn onontbeerlijk voor het ontdekken van de eigen sterren. En sterren dienen het kompas te zijn voor de ‹global family›, aldus Eszter (‹ster›) Salgó.

© 2009-2025 Uitgeverij Boom Amsterdam
ISSN 1382-516x

De artikelen uit de (online)tijdschriften van Uitgeverij Boom zijn auteursrechtelijk beschermd. U kunt er natuurlijk uit citeren (voorzien van een bronvermelding) maar voor reproductie in welke vorm dan ook moet toestemming aan de uitgever worden gevraagd:

Behoudens de in of krachtens de Auteurswet van 1912 gestelde uitzonderingen mag niets uit deze uitgave worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch door fotokopieën, opnamen of enig andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikelen 16h t/m 16m Auteurswet 1912 jo. Besluit van 27 november 2002, Stb 575, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoeding te voldoen aan de Stichting Reprorecht te Hoofddorp (postbus 3060, 2130 KB, www.reprorecht.nl) of contact op te nemen met de uitgever voor het treffen van een rechtstreekse regeling in de zin van art. 16l, vijfde lid, Auteurswet 1912. Voor het overnemen van gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16, Auteurswet 1912) kan men zich wenden tot de Stichting PRO (Stichting Publicatie- en Reproductierechten, postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp, www.cedar.nl/pro).

No part of this book may be reproduced in any way whatsoever without the written permission of the publisher.