Kort en krachtig

In de aforismenbundel Wat is dan de mens? doet hij vanuit zijn achtergrond rake uitspraken op het snijvlak van de psychoanalytische praktijk en reflectie daarover, in een mix van ratio en affect. In zijn nawoord tracht hij kunstig te definiëren hoe voor hem concrete relaties en gebeurtenissen door analyse en invoelen worden bewerkt. Het eerste gedeelte van de bundel heeft een universele, globale invulling met rubrieken als Taal, Tijd en Werkelijkheid, terwijl in de tweede helft individuele vragen aan bod komen, onder andere onder de kopjes Leven en dood en Het psychische (en de Coda geeft een krachtig slotakkoord, met als uitsmijter: ‹Aan het einde van al onze wegen staat de paradox›). Het is niet verwonderlijk dat in de afdeling over het psychische, naast uitspraken over de therapie en opmerkingen over gevoelens als liefde en angst (de meest menselijke want de minst grijpbare ervaringen volgens de auteur), ook de psychose aan bod komt. Zo luidt aforisme 777 (What's in a number?): ‹Neurose is een plek waar de diepten van de persoon kortsluiting maken met de oppervlakte. Zoveel te erger de plek bij psychose.› Ietswaart vervolgt in 778 met: ‹Neurose betekent mild-falende verinnerlijking. Psychose etc. duidt op catastrofale niet-verinnerlijking›, wat we dan zelf wel moeten invullen.

In het algemene deel van Ietswaarts bundel was psychose ook al ter sprake gekomen, maar dan in een andere toonzetting. In de sectie Binnen-buiten lezen wij namelijk onder 358: ‹Psychisch gezond of ziek zijn hangt af van het vermogen binnen en buiten van elkaar te onderscheiden›, en bij 361: ‹Bij een psychose kunnen de problemen diep liggen, maar ze zijn niet innerlijk, namelijk niet verinnerlijkt. Buiten belet hier binnen.›

Het voorbeeld van de psychose geeft aan waarin de kracht van deze bundel schuilt: de aforismen zijn niet bedoeld om een definitie te geven, maar draaien talige rondjes die raken aan onze ervaringswereld.

Het is opvallend dat Ietswaarts sectie 16, Kunst, de kortste van allemaal is met maar zestien items, maar er staat wel een heel fraaie uitspraak over literatuur in, 1174: ‹Een reden waarom mensen graag romans lezen: de vele verloren momenten uit hun eigen leven worden weer gewekt, bewust, half bewust en onbewust. Dat is de kunst van de schrijver.› Het aforisme vat dit kernachtig samen.

De bundel combineert de wijsheid van een lang leven met de jeugdigheid van heldere opmerkzaamheid. De rake typeringen vormen telkens vertrekpunten om de geformuleerde gedachten in de eigen ervaringswereld uit te werken. Ze zijn als de Japanse papieren kunstwerkjes (origami), die in het water geplaatst zich openvouwen en in volle glans en kleur schitteren.

© 2009-2025 Uitgeverij Boom Amsterdam
ISSN 1382-516x

De artikelen uit de (online)tijdschriften van Uitgeverij Boom zijn auteursrechtelijk beschermd. U kunt er natuurlijk uit citeren (voorzien van een bronvermelding) maar voor reproductie in welke vorm dan ook moet toestemming aan de uitgever worden gevraagd:

Behoudens de in of krachtens de Auteurswet van 1912 gestelde uitzonderingen mag niets uit deze uitgave worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch door fotokopieën, opnamen of enig andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikelen 16h t/m 16m Auteurswet 1912 jo. Besluit van 27 november 2002, Stb 575, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoeding te voldoen aan de Stichting Reprorecht te Hoofddorp (postbus 3060, 2130 KB, www.reprorecht.nl) of contact op te nemen met de uitgever voor het treffen van een rechtstreekse regeling in de zin van art. 16l, vijfde lid, Auteurswet 1912. Voor het overnemen van gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16, Auteurswet 1912) kan men zich wenden tot de Stichting PRO (Stichting Publicatie- en Reproductierechten, postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp, www.cedar.nl/pro).

No part of this book may be reproduced in any way whatsoever without the written permission of the publisher.