Van psychoanalyse tot DSM-5: een andere Camino

In zijn inleiding blikt De Wolf terug op de Camino de la Plata, die hij in 2011 gedurende twee maanden in zijn eentje heeft gelopen, een wandeling van ruim duizend kilometer! Zijn tocht vormde een setting die uitnodigde tot zelfanalyse en waarin identiteit zich kan vormen en bijgesteld kan worden. Op dit punt is er een gelijkenis met de psychoanalytische behandeling: veiligheid is een kernthema. Zoals bij het lopen van de Camino betreft het een keuze voor een lange weg, waarbij rêverie, reflecteren, fantaseren, hechten en onthechten noodzakelijke nevenverschijnselen zijn.

Het boek bestaat uit twee delen. In het eerste deel worden de verschillende deeltheorieën beknopt besproken. Onvermijdelijk heeft De Wolf zijn eigen voorkeur: zo krijgen auteurs als Blatt, Kernberg, Stern, Bowlby en Fonagy relatief veel aandacht in het boek. Het is spijtig dat er geen apart hoofdstukje aan de neuropsychoanalyse is gewijd. Er wordt een mooi overzicht gegeven van de belangrijkste psychoanalytische theorieën die momenteel gangbaar zijn en waardoor we ons in de therapeutische praktijk laten inspireren. De Wolf kiest als rode draad in zijn boek voor de polariteit tussen verbondenheid (intimiteit en empathie) en autonomie (zelf en agency). ‹In een gezonde ontwikkeling komt het erop aan een juiste balans te vinden tussen het bij de ander kunnen zijn zonder zichzelf te verliezen en bij zichzelf kunnen zijn zonder de ander te verliezen› (p. 418).

In het boek worden een aantal vragen gesteld waarop verschillende analytische deeltheorieën een antwoord geven: ‹Hoe ontwikkelen emoties zich tot gevoelens? Hoe wordt iemand van een reflexmatig reagerend wezen tot een persoonlijkheid met specifieke intenties en met gevoel voor sociale verhoudingen? Hoe ontwikkelen lichamelijke sensaties zich tot intentioneel gedrag met een symbolische betekenis?› (p. 419). Elk hoofdstukje wordt voorzien van een inleiding en eindigt met een conclusie, waarbij de psychoanalytische deeltheorieën in een hedendaagse context worden geplaatst. De psychoanalyse is vooral relationeler en intersubjectiever geworden, de driften worden niet langer beschouwd als verankerd binnen de psychoseksuele ontwikkelingsfasen en de relatie tussen biologie en psychologie wordt als circulair en niet als lineair opgevat. Gezonde ontwikkeling is meer dan individuatie. Het is de balans tussen autonomie en verbondenheid die resulteert in een gezonde ontwikkeling. Elke psychoanalytische deeltheorie wordt kritisch beoordeeld. Zo wordt de vraag gesteld of er wel evidentie is voor de kleiniaanse opvatting, die ervan uitgaat dat zeer jonge kinderen al partiële objectrepresentaties zouden hebben in de vorm van borsten en penissen. Ook mogen we niet te stellig poneren dat de kwaliteit van de primaire relatie bepalend is voor alle ernstige geestelijke problematiek.

Het tweede deel belicht de psychopathologie. Er wordt vooral een relatie gelegd met de DSM-5, wat de actualiteitswaarde van het boek vergroot. In de DSM-5 is gekozen voor een meer dimensionele benadering. De multi-axiale classificatie is van de baan, er is blijkbaar een beter evenwicht tot stand gekomen tussen descriptieve en structurele pathologie dan in de vorige edities het geval was. Te verwachten valt dat in toekomstige edities de persoonlijkheidsdiagnostiek ingrijpend zal wijzigen: meer aandacht voor de ernst, een reductie tot vijf à zes prototypische persoonlijkheidsstoornissen en een diagnostiek op maat, waarin de volgende trekken worden gescoord: negatieve affectiviteit, afstandelijkheid, antagonisme, ongeremdheid, gewetensvolheid en psychoticisme. Ik betwijfel echter of het ontwikkelingsgerichte perspectief in de DSM-5 voldoende serieus genomen wordt, iets waar Thijs de Wolf optimistisch van uitgaat. Dit zou een rehabilitatie van het psychoanalytische referentiekader in de psychiatrie impliceren. Laten we hopen dat hij gelijk krijgt.

In het tweede deel worden een aantal nosologische entiteiten besproken die niet in de DSM-5 terug te vinden zijn. Voor de klinische praktijk zijn ze echter bijzonder relevant, zoals het onderscheid tussen externaliserende en internaliserende pathologie of tussen anaclitische en introjectieve depressie. Er is ook een aparte rubriek gewijd aan de psychotische persoonlijkheidsorganisatie, die we niet in de DSM-5 terugvinden. Het onderscheid tussen hysterisch, histrionisch en hysteroïde wordt eveneens helder uitgelegd. Het boek komt tegemoet aan de doelgroep die in het voorwoord nader wordt gespecificeerd: psychologen, psychiaters en psychotherapeuten (al dan niet in opleiding). Als basisboek is het zeker bruikbaar in de opleiding van al wie zich voorbereidt op een beroep in de geestelijke gezondheidszorg. Het is begrijpelijk, coherent en vlot geschreven, klinisch relevant en actueel. Wat ik wel mis zijn gevalsbeschrijvingen en klinische vignetten die de theorie meer tastbaar zouden kunnen maken en/of illustreren. Maar dit tekort wordt ruimschoots goedgemaakt door de grote helderheid waarmee complexe psychoanalytische theorieën uitgelegd worden. Didactisch is het een sterk boek.

© 2009-2024 Uitgeverij Boom Amsterdam
ISSN 1382-516x

De artikelen uit de (online)tijdschriften van Uitgeverij Boom zijn auteursrechtelijk beschermd. U kunt er natuurlijk uit citeren (voorzien van een bronvermelding) maar voor reproductie in welke vorm dan ook moet toestemming aan de uitgever worden gevraagd:

Behoudens de in of krachtens de Auteurswet van 1912 gestelde uitzonderingen mag niets uit deze uitgave worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch door fotokopieën, opnamen of enig andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikelen 16h t/m 16m Auteurswet 1912 jo. Besluit van 27 november 2002, Stb 575, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoeding te voldoen aan de Stichting Reprorecht te Hoofddorp (postbus 3060, 2130 KB, www.reprorecht.nl) of contact op te nemen met de uitgever voor het treffen van een rechtstreekse regeling in de zin van art. 16l, vijfde lid, Auteurswet 1912. Voor het overnemen van gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16, Auteurswet 1912) kan men zich wenden tot de Stichting PRO (Stichting Publicatie- en Reproductierechten, postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp, www.cedar.nl/pro).

No part of this book may be reproduced in any way whatsoever without the written permission of the publisher.