Picasso of Duchamp

Samenvatting

Het Picassomuseum in Parijs is weer open na een jarenlange opknapbeurt. Hier kun je het best dat lange leven en zijn onvoorstelbare creatieve kracht verkennen. Van de lieve meisjes uit de vroege periode in de sfeer van het zeventiende-eeuwse Hôtel Salé waar het museum gevestigd is, via de daghitjes van Avignon tot bij mijn lievelingskunstwerk, de grote geit. Ze is moederlijk met haar fiere uier, die van kruikjes uit Vallauris is samengesteld, en toch ook kordaat en pittig. Ik durf er mijn verlangen te projecteren. Picasso is een van de grote kunstenaars die in de twintigste eeuw schilderkunst en beeldhouwkunst radicaal vernieuwde. Het ging niet langer om het afbeelden van de werkelijkheid of het uitbeelden van geschiedenis of mythe, maar om het spelen en variëren met vormen, materie, kleuren en perspectieven. Vaak wordt Picasso gezien als een soort natuurkracht die in kwantiteit en scheppingsdrang alles wat hij aanraakte, betoverde. Maar bij nader inzien gaat deze daadkracht toch altijd samen met precieze ideeën, vakmanschap, grote aandacht voor de traditie en scherpe observaties en berekeningen. De veelzijdigheid van Picasso kwam dit jaar uitstekend naar voren in een ander Parijs monument, dichter bij zijn eigen tijd ontstaan, het Grand Palais, die kathedraal uit de Belle Epoque, oprijzend in staal en glas. De grote tentoonstelling aldaar heette treffend Picasso.mania, omdat ze naast werk van de meester zelf vooral ook toonde hoe zijn oeuvre andere kunstenaars (en de media) heeft geïnspireerd. Ik kon twee hoofdoriëntaties met allerlei varianten daarop onderscheiden. De viriele, mannelijke, zaadspuitende hemelbestormer met zijn horens en pieken enerzijds, en de moederlijke hoedster, scheppend en barend, omarmend en beschermend anderzijds. Picasso is bastaard en vondeling, androgyn in die zin, vandaar de ‹manie› die zovelen meesleept. Maar misschien komt de sublimerende werking van zijn kunst het best tot zijn recht als je bedenkt dat zijn werk vanaf de Eerste Wereldoorlog getuigt van de verscheurdheid van ons wereldbeeld en van de mens daarin. Het verbrokkelde subject en het in losse stukken uiteenvallende lichaam uit de kindsheid worden weerspiegeld in de ronddolende hoofden, handen en neuzen. Hieraan tracht met reuzeninspanning de volheid van het kunstwerk tegenspel te bieden, een nieuwe eenheid te creëren. Zo ook in Guernica, het paard dat ten onder gaat in oorlogsgeweld, maar tegelijk een onsterfelijke Pegasus wordt. Wij zien iets soortgelijks bij wellicht de grootste der erfgenamen, Francis Bacon, waar deze met vlakindeling en strakke omlijning de vermorzeling en ont-zetting letterlijk te lijf gaat.