Telkens weer nieuw

Als lezer voelt men zich het sterkst aangesproken door meest vernieuwende en verrassende auteurs. Zij leveren een bijdrage om het onderscheid te maken tussen ‹phantoms› en ‹real thoughts›, tussen intelligentie en wijsheid. Voor mij vormden de bijdragen van Michael Eigen uit New York, Tiger stripes and student voices, en die van Lee Rather uit San Francisco, Building a Bion container, de meest inspirerende. Deze laatste auteur behoorde tot de kring van James Grotstein in Californië en beschrijft in hoofdstuk V hoe hij in zijn seminars en workshops zowel zijn studenten als hemzelf de kans gaf meer en meer psychisch te groeien. Psychische groei is een proces van een continue transformatie van O in steeds toenemende niveaus van abstractie, terwijl men ondertussen een diep emotioneel contact bewaart — in het besef van de tragische menselijke realiteit dat we gedoemd zijn de waarheid te zoeken met een inadequate uitrusting. Bion benadrukte immers dat psychoanalytische theorieën eerder beschouwd moeten worden als bruikbare modellen dan als wetenschappelijke waarheden. Lee Rather geeft in zijn hoofdstuk terecht aan dat elke opleider de O van Bion benadert op zijn eigen manier en persoonlijke, subjectieve punten zal benadrukken. Voor Rather zijn dit vier punten. [1] Bion is uniek als theoreticus: de analyticus is niet enkel bezig met de evolutie van mentale groei van de analysant, maar ook met thema's van de eigen mentale groei, mits we de O van het klinische proces trachten te grijpen en modellen trachten te genereren van wat er gebeurt. [2] Bion en een kritisch pluralisme: hiermee bedoelt hij dat ons begrip van de menselijke psyche onvermijdelijk beperkt is en geen enkele theorie kan omvatten. Daarom is het bestaan van competitieve theoretische oriëntaties van grote waarde. [3] Psychoanalyse als een sonde: psychoanalyse is steeds in evolutie; psychoanalyse is een onderzoeksproces en niet een geheel van kennis waarover we zeker zijn. ‹Psychoanalysis cannot contain the mental domain because it is not a container but a «probe»› (Bion 1970, p. 73). [4] De existentiële kant van Bion: Bion ziet de analytische setting als een existentieel domein waarin de patiënt toenemend in staat is te lijden onder de ultieme kwellingen van de realiteit O, namelijk betekenisloosheid, eenzaamheid, kwetsbaarheid en de dood. Volgens Lee Rather is het onderwijzen van Bion zo een transformatieve ervaring waarbij de seminars en workshops een kostbare en poëtische rêverie genereren voor de opleider die op die manier telkens nieuwe zienswijzen op Bions werk ontdekt. Ook hoofdstuk VIII, geschreven door Michael Eigen, verdient naar mijn mening bijzondere aandacht. Hij vertelt over de eerste ontmoetingen met Bion, zowel via boeken als in persoon, en hoe hij groeide van K-Bion naar F-Bion na het lezen van Attention and interpretation. Hij licht de invloed toe van Bion op zijn eigen leven en op zijn geschriften. Eigen leidt al bijna veertig jaar een privéseminar rond Bion dat om de veertien dagen plaatsvindt. Veel van Eigens ideeën in zijn publicaties vinden hun oorsprong in deze seminars, waarover hij zegt: ‹Wanneer ik Bion onderwijs, onderwijst Bion mij› (Eigen, p. 78). Het werk in het seminar wordt gezien als dream work, net zoals het neerschrijven van de sessies voor Bion ervaren werd als dream work. Eigen eindigt zijn hoofdstuk met de gedachte dat men opgetild kan worden door zich te begeven naar de meest duistere en onbekende plaatsen. De mogelijkheid in emotionele duisternis te vertoeven en geduld, uithoudingsvermogen, zorg en liefde te vinden (zelfs in frustratie, haat, ongeduld en hopeloosheid) stimuleert de groei van een nieuwe capaciteit door creatief wachten en intuïtief voelen waarbij men de psyche laat spreken of knorren, laat huilen of rusten in vrede. ‹Hidden ecstasy runs through psychic life, as does catastrophic destructiveness› (Eigen, p. 90).

Alle andere hoofdstukken zijn eveneens boeiend, zeker voor diegenen die aan een jongere generatie analytici en niet-analytici het bijzondere gedachtegoed van Bion willen doorgeven. Het is hoopvol via het boek te vernemen dat de ideeën van Bion (naast de voor de hand liggende landen van West-Europa, Noord- en Zuid-Amerika) ook op vele andere plaatsen in de wereld onderwezen worden, zoals in Rusland (door Robert Harris), Oekraïne (door Igor Romanov), China (door Lee Rather) en Zuid Afrika (door Dawn Farber). In de bijdrage van Meg Harris Williams, de redacteur van het boek, lezen we bovendien dat zij in 1983 betrokken was bij het project een film te maken over Bions Memoire of the future, met scènes uit The long weekend. Dit idee ontstond in de creatieve geest van een jonge psychoanalyticus uit Bombay, Udayan Patel, en zijn vriend Kumar Shahani, een briljante art-filmregisseur. In 1979 had Bion zijn akkoord gegeven voor een interview met hem in India, maar overleed kort ervoor. Meg Harris Williams werd gevraagd het script van de film samen met Kumar Shahani te schrijven. Het grote enthousiasme van vele psychoanalytici zowel in India, als in het Verenigd Koninkrijk en ook in Noord-Amerika, stuitte op financiële problemen en de film kon niet worden afgewerkt. Nu de interesse in A memoir of the future opnieuw groeit, hoopt men dat er voldoende fondsen gevonden kunnen worden om dit project tot een goed einde te brengen. Voor de ongeduldigen is het wellicht handig te weten dat Michael Eigen, een van de eerste sponsors, de onvoltooide film op YouTube heeft geplaatst. De film had oorspronkelijk ook een opleidingsdoel en zou een bijkomende esthetische ervaring kunnen leveren. Meltzer benadrukte immers hoe Bion (meer naar het einde toe en vooral dan in zijn boek A memoir of the future) een esthetische oriëntatie binnenbracht in zijn gedachten. De film zou dan ook een mooie aanvulling zijn voor dit inspirerende opleidingsboek, maar ook anderen uitnodigen te blijven denken en psychisch te groeien.

© 2009-2025 Uitgeverij Boom Amsterdam
ISSN 1382-516x

De artikelen uit de (online)tijdschriften van Uitgeverij Boom zijn auteursrechtelijk beschermd. U kunt er natuurlijk uit citeren (voorzien van een bronvermelding) maar voor reproductie in welke vorm dan ook moet toestemming aan de uitgever worden gevraagd:

Behoudens de in of krachtens de Auteurswet van 1912 gestelde uitzonderingen mag niets uit deze uitgave worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch door fotokopieën, opnamen of enig andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikelen 16h t/m 16m Auteurswet 1912 jo. Besluit van 27 november 2002, Stb 575, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoeding te voldoen aan de Stichting Reprorecht te Hoofddorp (postbus 3060, 2130 KB, www.reprorecht.nl) of contact op te nemen met de uitgever voor het treffen van een rechtstreekse regeling in de zin van art. 16l, vijfde lid, Auteurswet 1912. Voor het overnemen van gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16, Auteurswet 1912) kan men zich wenden tot de Stichting PRO (Stichting Publicatie- en Reproductierechten, postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp, www.cedar.nl/pro).

No part of this book may be reproduced in any way whatsoever without the written permission of the publisher.