Intimacy

De toenmalige IPA-president, Stefano Bolognini begint de openingsceremonie met een ode aan het thema van dit jaar: de intimiteit. Hij benadrukt ons universeel verlangen naar haar warmte en poëzie, maar evenzeer haar complexe, want co-gecreëerde aard. Intimiteit is mysterieus. Ze heeft iets te maken met hechting, maar valt er niet volledig mee samen. Ze is erotisch, maar ook deze term voldoet niet. Ze bevindt zich ergens tussen wetenschap en kunst. Bolognini waarschuwt ons ook voor de fragiele natuur van intimiteit, want ze maakt ons vatbaar voor misbruik. En vooral in de intimiteit van de analytische setting moeten we hier alert op zijn. Wat ik het meest waardeerde was Bolognini's erkenning dat de psychoanalyse een lange weg heeft moeten afleggen, voordat ze intimiteit in het centrum van de belangstelling kon zetten. Het veronderstelde een shift van een nadruk op subjectiviteit naar het pre-subjectieve, van eenpersoonspsychologie naar het relationele, en van het genitale naar het pre-genitale. Intimiteit heeft immers wat weg van vloeibaarheid, van twee mucus membranen die elkaar ontmoeten, en waar substanties in elkaar vervloeien in een gezamenlijke, co-geconstrueerde context, door alle angst en schaamte heen. Misschien zelfs dankzij de schaamte, of dat is toch alleszins de boodschap die ik meenam van de praktijkcasus die hierop volgde.

Theodore Jacobs vertelt ons over een 23-jarige vrouw die zijn hulp zocht, omdat ze moeite had met intimiteit. Nog nooit had ze iemand liefgehad, met de uitzondering van haar bedrieglijke vader. De relatie tussen vader en dochter gaf Jacobs hoop, maar de analytische band bleef lang zoek, achter een façade van koude onverschilligheid. Toen de jonge vrouw hem begon te achtervolgen op straat, en zelfs zijn antwoordapparaat hackte, omdat ze Jacobs van vreemdgaan beschuldigde, raakte de analyse in een diepe crisis. Ondanks zijn woede, verbrak Jacobs de analyse toch niet. De crisis transformeerde hierdoor in een doorbraak. Ze had zich van haar meest slechte kant kunnen tonen, en toch liet hij haar niet vallen. Dit was het begin van een warme band tussen analist en analysant. De band kende een tweede boost toen de jonge vrouw zich enorm kwaad maakte op het moment waarop ze Jacobs door een notaboekje hoorde bladeren tijdens een moeilijke sessie waarin herinneringen van incestueus misbruik naar boven kwamen. Diep gekwetst dat hij verveeld leek, verviel ze weer in een patroon van cynische spot en onverschilligheid. Wat Jacobs toen deed ging radicaal in tegen zijn analytische training. Hij bleef niet neutraal, maar bekende: ‹Je hebt gelijk, ik was moe, en te beschaamd om het toe te geven›. Jacobs vertelt ons hoezeer collega's hem bekritiseerden voor deze interventie, en toch was het dit moment dat voor de grootste doorbraak in de analyse zorgde. Pas toen Jacobs door de schaamte heen zijn zwakheid toegaf, kon hun relatie groeien.

Vaak is de analyse de enige plek waar analysanten intimiteit ervaren, vertelt Virginia Vugar. Maar de dynamiek van de intimiteit is erg complex, en lijkt heel erg moeilijk in woorden te vatten. Intimiteit is ambivalent, houdt zich niet aan dichotomieën, net zoals Winnicotts transitional space en lijkt meer weg te hebben van dans en muziek. Daarom was het geen verrassing dat vele lezingen, die van Vugars inbegrepen, naar dans en muziek verwezen, of die tot het centrale thema van hun voordracht maakten. Erg ingrijpend was de sessie De stem van de intimiteit, waar Juliana Vamos, Roland Havas en Armelle Hours intimiteit onderzoeken als een transitionele en potentiële ruimte, gefaciliteerd door de stem van de moeder, en later (of wanneer deze ontbrak) via muziek. Vamos vertelt over een afstandelijke patiënte die kampte met een onvermogen tot intimiteit, totdat ze pianolessen begon te nemen. En Havas deelt een gelijkaardige gevalsstudie, waarin het emotionele leven van een analysant vastzat in een traumatiserend verleden. Voor haar betekende elke vorm van zachtheid een potentieel gevaar. En ook voor haar werd muziek het enige middel dat ertoe in staat was om raadselachtige en traumatiserende boodschappen van het verleden te binden. Hours benadrukt vervolgens dat muziek altijd verwijst naar de stem van de moeder, of elke andere zorgverlener. Deze stem, die een brug vormt tussen binnen en buiten, vormt ook een route tot intimiteit. Via haar stem kan het kind zich op haar afstemmen, maar zulk een affect attunement (Stern) kan enkel een ogenblik bestaan, daarna heeft men behoefte aan ruimte en separatie.

Dit is ook het thema van Ludovica Grassi's lezing Intimiteit en temporaliteit: Muziek als een operator van symbolische links. Ook zij grijpt naar Winnicott om de raadselachtige natuur van de intimiteit te benadrukken. Noch ik, noch niet-ik; noch binnen, noch buiten; noch subject, noch object. Intimiteit bevindt zich noch her, noch der, maar ertussenin. Intimiteit is beweging, oscillatie, ritme, vibratie, en in die zin is intimiteit muziek. Het is door resonantie en co-vibratie dat een intieme relatie zich kan ontwikkelen. Dat heeft ze gemeen met muziek als kunstvorm, die, zo benadrukt Grassi poëtisch, ons kan helpen ons epistemische solipsisme te overstijgen.

Het was een onvergetelijke en ontroerende conferentie daar in Argentinië. Zeker ook omdat ik met mijn eigen lezing Het taboe op erotische tederheid in de volwassenheid, de Sacerdoti Prijs voor beste paper door een jonge deelnemer in de wacht mocht slepen. Ik ben enorm hoopvol, dat de tijd er rijp voor is om het accent te leggen op dit raadselachtige, complexe, relationele fenomeen van de intimiteit. Dit vraagt moed, want vooral in het Westen, waar het autonome individu op handen gedragen wordt, vergt het lef om te beseffen dat het waardevolle leven zich afspeelt tussen ons allen in. Het is niet statisch en rigide, maar vloeibaar warm en zacht, en maakt ook ons teder en ongrijpbaar.

© 2009-2024 Uitgeverij Boom Amsterdam
ISSN 1382-516x

De artikelen uit de (online)tijdschriften van Uitgeverij Boom zijn auteursrechtelijk beschermd. U kunt er natuurlijk uit citeren (voorzien van een bronvermelding) maar voor reproductie in welke vorm dan ook moet toestemming aan de uitgever worden gevraagd:

Behoudens de in of krachtens de Auteurswet van 1912 gestelde uitzonderingen mag niets uit deze uitgave worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch door fotokopieën, opnamen of enig andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikelen 16h t/m 16m Auteurswet 1912 jo. Besluit van 27 november 2002, Stb 575, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoeding te voldoen aan de Stichting Reprorecht te Hoofddorp (postbus 3060, 2130 KB, www.reprorecht.nl) of contact op te nemen met de uitgever voor het treffen van een rechtstreekse regeling in de zin van art. 16l, vijfde lid, Auteurswet 1912. Voor het overnemen van gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16, Auteurswet 1912) kan men zich wenden tot de Stichting PRO (Stichting Publicatie- en Reproductierechten, postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp, www.cedar.nl/pro).

No part of this book may be reproduced in any way whatsoever without the written permission of the publisher.