Who's behind the couch?

Er wordt openlijk gesproken over de liefde ten aanzien van de analysanten, ervaren als noodzakelijk om te kunnen denken, dromen en voelen met de patiënt. Al wordt dit niet geïdealiseerd, patiënten kunnen immers sterke negatieve tegenoverdrachtgevoelens of hevige angst teweegbrengen. Zo vertelt Jane Kite hoe ze twee jaar lang een pistool van een patiënt in haar bureau bewaarde. Donald Moss moest een patiënt vragen om hem niet te slaan toen deze boven hem stond met een aktetas. Een patiënt vroeg aan Bolognini: ‹Doctor, what can an analyst do if the patient wants to kill him?›, terwijl hij zijn geweer in elkaar stak tegenover hem. In het kortste interview van het boek vertelt David Tuckett hoe het installeren en vasthouden van het kader zo'n complexe zaak is. De analyticus wordt soms verleid om een transgressie te begaan. Zo herinnert Nancy McWilliams zich hoe ze vanuit een reddingsfantasie haar auto uitleende aan een patiënt (die hem vervolgens tegen een boom reed). Een analysant van Jane Kite wilde haar boven haar tarief betalen, en op het einde van z'n analyse stelde hij voor om het psychoanalytisch instituut een grote som te schenken. Donald Moss verlaagde zijn tarief voor een analysant met beperkte middelen. Toen deze uitgroeide tot een succesvolle zakenman, stelde hij aan Moss voor om het verschil te vergoeden. Na te rade te zijn gegaan bij de ethische commissie van zijn vereniging besliste hij om niet in te gaan op het aanbod. Het kunnen eindigen van een analyse wordt beschouwd als noodzakelijk. Een analyse laat zich vaak pas jaren na de beëindiging verstaan door een gerijpt begrip van zowel de psychoanalyticus (Claudio Eizirik) als van de analysant (Jay Greenberg). Psychoanalyse, de Joodse cultuur en migratie zijn nauw met elkaar verbonden; dit boek brengt enkele bijzondere getuigenissen over hoe het psychoanalytische werk gekleurd, zelfs gedomineerd wordt door de culturele context. Werner Bohleber vertelt hoe Joodse analytici in 1935 uit Duitsland vluchtten, terwijl de achtergebleven analytici ervoor kozen om samen te werken in een nieuw psychotherapeutisch instituut opgericht door het naziregime. Na de Tweede Wereldoorlog grepen de Duitse analytici, met de hulp van buitenlandse collega's, terug naar Freud. Het werd een vorm van orthodoxe freudiaanse psychoanalyse, waarvan de rigiditeit werd gevoed door het schuldgevoel ten aanzien van hun uitgewezen Joodse collega's. Pas de jonge analytici van eind jaren zeventig — twee, drie generaties later — konden het ontkende en verdrongen verleden ter sprake brengen en in emoties omzetten. Vanuit Israël vertelt Ilany Kogan over haar werk met patiënten uit de tweede en derde generatie van Holocaustoverlevers. De kinderen identificeren zich vaak met de (onverteerde) agressie en schuldgevoelens van hun beschadigde ouders. Het vraagt vaak een lang therapeutisch werk om deze niet-gedifferentieerde zone te (h)erkennen. Tot op vandaag maakt in Israël een reële dreiging deel uit van het dagelijkse leven. Kogan vertelt hoe ze dit gevaar steeds ontkende om vrij te kunnen denken en spreken als analyticus. Pas toen haar pasgeboren kleindochter vanuit het ziekenhuis een kleine tent meekreeg die de baby moest beschermen bij een chemische aanval, drong het gevaar echt door. Het besef vond ook zijn weerslag op haar interpretaties: een aangekondigd vertrek naar het buitenland van een analysant dat ze eerder beschouwde als weerstand tegen de analyse, werd nu een begrijpelijk en gedeeld begrijpen van de gevaarlijke omgeving waarin ze leefden. Dat de Joodse identiteit een bijzonder statuut blijft hebben binnen de psychoanalyse getuige het bestaan van zogenaamde ‹Jood-nijd› in plaats van penisnijd: Salman Akhtar vertelt hoe hij zijn eigen analyticus gek maakte met de vraag of hij beroemder zou zijn geweest mocht hij Joods zijn. Er wordt hartelijk om gelachen in het interview. Het moge duidelijk zijn dat in deze caleidoscoop aan getuigenissen de diversiteit van de psychoanalyse aan bod komt. Door de interviewstijl en de verscheidenheid aan psychoanalytici leest het boek vlot en ontspannen weg. Het voelt aan als een Amerikaans boek doordat de helft van de geïnterviewden een Ego-psychoanalytische, Amerikaanse achtergrond heeft. Daarbij werd gekozen om alle interviews in het Engels af te nemen, wat ten koste gaat van de diepgang van gesprekken met analytici met een andere moedertaal. Tot slot is het een op en top ‹subjectief› boek, zowel in de keuze van de geïnterviewden, als in de selectie van de weergegeven fragmenten, als in de hoogstpersoonlijke anekdotes en begripsvorming.

Het boek is een aanrader voor geïnteresseerden in de praktijk van de psychoanalytische kuur, en een deugddoende gesprekspartner voor hen die de eerste ervaringen achter de bank opdoen. Maar ook voor de ervaren analyticus kan het een plezier zijn om de gegronde eigenheid van de collega's te ontdekken.

© 2009-2024 Uitgeverij Boom Amsterdam
ISSN 1382-516x

De artikelen uit de (online)tijdschriften van Uitgeverij Boom zijn auteursrechtelijk beschermd. U kunt er natuurlijk uit citeren (voorzien van een bronvermelding) maar voor reproductie in welke vorm dan ook moet toestemming aan de uitgever worden gevraagd:

Behoudens de in of krachtens de Auteurswet van 1912 gestelde uitzonderingen mag niets uit deze uitgave worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch door fotokopieën, opnamen of enig andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikelen 16h t/m 16m Auteurswet 1912 jo. Besluit van 27 november 2002, Stb 575, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoeding te voldoen aan de Stichting Reprorecht te Hoofddorp (postbus 3060, 2130 KB, www.reprorecht.nl) of contact op te nemen met de uitgever voor het treffen van een rechtstreekse regeling in de zin van art. 16l, vijfde lid, Auteurswet 1912. Voor het overnemen van gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16, Auteurswet 1912) kan men zich wenden tot de Stichting PRO (Stichting Publicatie- en Reproductierechten, postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp, www.cedar.nl/pro).

No part of this book may be reproduced in any way whatsoever without the written permission of the publisher.