Taaie aandacht: lekker!
Samenvatting
Je kunt een mens alleen maar begrijpen als je weet welk verhaal hij over zichzelf aan zichzelf vertelt. Zoveel had ik van de psychologie al wel begrepen toen ik als student De bekentenissen van Zeno in handen kreeg.
Bespreking van
Italo Svevo (2008). Bekentenissen van Zeno. Amsterdam: Athenaeum — Polak & Van Gennep.
Over twee jaar is het honderd jaar geleden dat Italo Svevo zijn roman La coscienza di Zeno voltooide. In 1964 werd de Nederlandse vertaling van Jenny Tuin gepubliceerd, en in 1974 werd deze herzien. Ik bemachtigde de pocketuitgave. In 2008 voegde H.J.A. Hofland zijn lezenswaardige nawoord toe in de mooie en prettig hanteerbare versie die Athenaeum — Polak & Van Gennep bezorgde.
In De Revisor van 1975 voegt Nicolaas Matsier het Triëst van Svevo toe aan het Dublin van Joyce, het Praag van Kafka en het Cambray van Proust. En gelijk heeft hij! Het boek werd in een survey onder honderd hedendaagse auteurs uit vierenvijftig landen gerekend tot de honderd beste boeken van de wereldliteratuur, zo vond ik op Wikipedia.
De roman is geschreven in de vorm van de aantekeningen die de hypochondere Zeno Cosini op advies van zijn analyticus maakt rondom zijn grootste probleem: zijn onvermogen om het roken te laten. Zijn analyticus maakt uit wraak om de afgebroken behandeling het verhaal van zijn patiënt publiek, zo leert ons het Voorwoord. Plaats van handeling is, zoals gezegd, Triëst in Noord-Italië. Het jaar is 1915. De Eerste Wereldoorlog nadert de stad.
Zeno — Italiaans voor ‹vreemdeling› of ‹buitenlander› (Minerbi Treitel, 1971) — is geen aantrekkelijk mens. Hij is een onsuccesvol zakenman, getrouwd met de lelijke zus van de mooie vrouw die hij aanbidt maar niet kan krijgen. Maar Zeno is me wel sympathiek. Sympathiek gewórden moet ik zeggen, door zijn ironie en humor (die veel groter is dan die van Leopold Bloom in Ulysses en van Marcel in À la recherche du temps perdu). En sympathiek geworden door zijn pogingen tot eerlijkheid.
De verhouding tussen literatuur en de psychoanalytische theorie is innig en wederzijds stimulerend, dat weten we al geruime tijd (Moloney 1972). In Bekentenissen wordt niet alleen de analytische theorie, maar ook de analytische techniek vormgegeven. We volgen de gedachten van Zeno, alsof we achter de bank zitten. Die gedachten meanderen en ontwikkelen zich nimmer halsoverkop, maar integendeel altijd met een traag tempo, zoals elke analyticus weet.
Er is dan ook geduld nodig om de verhaallijn te volgen. We lezen over Zeno's rookverslaving, de relatie met zijn vader, de manier waarop zijn huwelijk tot stand kwam, de relatie met z'n maîtresse, de relatie met zijn zakelijke compagnon, en ook over zijn psychoanalyse. Maar de verhaallijn is niet het belangrijkst. Dit is een psychoanalytische roman omdat Zeno voortdurend zijn gevoelens, gedachten en gedrag uitgebreid onderzoekt. Het psychoanalytisch luisteren en de ‹gleichschwebende Aufmerksamkeit› zijn te herkennen in de gedetailleerdheid waarmee hij zijn herinneringen beschrijft. En vooral, ja boven alles uit, is dit een psychoanalytische roman om de eerlijkheid en de waarachtigheid die Zeno nastreeft. Ook als hij in het boek probeert het met zijn geweten op een akkoordje te gooien, wanneer eerlijkheid en gemakzucht met elkaar in strijd raken. Hij is geen modelmens, maar laat het geregeld afweten en kiest de weg van de minste weerstand: veel goede bedoelingen en falende pogingen. Menselijk, al te menselijk.
Als je geïnteresseerd bent in psychoanalyse, zullen de trage bewegingen van de mind je boeien. En als deze trage bewegingen van de mind je interesseren, dan zal de psychoanalyse je boeien. De taaie aandacht die het boek laat zien en vraagt bij het gelezen worden beviel mij goed en smaakte naar meer. Voor mij was deze psychoanalytische roman een ware steppingstone op weg naar mijn bestemming achter de bank.
Italo Svevo is het pseudoniem van Aron Ettore Schmitz. Hij schreef Bekentenissen van Zeno in 1923. Het was zijn derde roman. Zijn vriendschap met James Joyce is uitgebreid beschreven (zie onder andere Staley 1964). Svevo vertaalde Freuds Traumdeutung naar het Italiaans (Wikipedia). Hij verongelukte in 1928 op 67-jarige leeftijd.
Literatuur
- Matsier, N. (1975). Nooit meer roken. De Revisor, 2, 65-70.
- Minerbi Treitel, R. (1971). Zeno Cosini — The meaning behind the name. Italica, 48(2), 234-245.
- Moloney, B. (1972). Psychoanalysis and irony in ‹La Coscienza di Zeno›. The Modern Language Review, 67(2), 309-318.
- Staley, T.F. (1964). The search for Leopold Bloom — James Joyce and Italo Svevo. James Joyce Quarterly, 1(4), 59-63.
© 2009-2024 Uitgeverij Boom Amsterdam
ISSN 1382-516x
De artikelen uit de (online)tijdschriften van Uitgeverij Boom zijn auteursrechtelijk beschermd. U kunt er natuurlijk uit citeren (voorzien van een bronvermelding) maar voor reproductie in welke vorm dan ook moet toestemming aan de uitgever worden gevraagd:
Behoudens de in of krachtens de Auteurswet van 1912 gestelde uitzonderingen mag niets uit deze uitgave worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch door fotokopieën, opnamen of enig andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.
Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikelen 16h t/m 16m Auteurswet 1912 jo. Besluit van 27 november 2002, Stb 575, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoeding te voldoen aan de Stichting Reprorecht te Hoofddorp (postbus 3060, 2130 KB, www.reprorecht.nl) of contact op te nemen met de uitgever voor het treffen van een rechtstreekse regeling in de zin van art. 16l, vijfde lid, Auteurswet 1912.
Voor het overnemen van gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16, Auteurswet 1912) kan men zich wenden tot de Stichting PRO (Stichting Publicatie- en Reproductierechten, postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp, www.cedar.nl/pro).
No part of this book may be reproduced in any way whatsoever without the written permission of the publisher.
Nieuwsbrief Boom Psychologie
Meld u nu aan en ontvang maandelijks de Boom Psychologie nieuwsbrief met aantrekkelijke aanbiedingen en de nieuwe uitgaven.
Aanmelden