Dostojewski als chroniqueur van het onbewuste

Dit verhaal speelt zich af in de periode die voorafgaat aan de revolutie van 1917 in Rusland. Het doet allemaal kleinschalig en provinciaals aan, overeenkomend met de werkelijke omstandigheden. Het mag dan ook een wonder heten dat het relatief kleine revolutionaire vuurtje tot een maatschappelijke brand van de bekende enorme omvang heeft geleid.

Wat mij in de nieuwe vertaling opvalt is de trefzekerheid van de zinnen in een meer hedendaagse toonzetting. Opnieuw word ik getroffen door de nuances en de diepgang die Dostojewski met enkele pennenstreken weet op te roepen.

Ook in de ontwikkeling van het verhaal toont Dostojewski zich een meester in het beschrijven van de gebeurtenissen. In de diepere lagen en dubbelzinnigheden waarmee hij zijn vertelling lardeert worden in het begin van Duivels geregeld schaduwen vooruitgeworpen van de catastrofes die ons als lezer te wachten staan. Langzaam maar zeker wordt de spanning opgevoerd en krijgen wij meer inzicht in de psychologische motieven van de protagonisten van dit boek, die leiden naar de apotheose, de ontknoping waarin de ‹duivels› hun ware gezicht laten zien.

Onmiskenbaar is Dostojewski een groot schrijver van psychologische romans. Denk maar aan zijn Herinneringen uit het ondergrondse, waarbij het ondergrondse zonder meer geassocieerd kan worden met het onbewuste. Niet voor niets werd ons in de opleiding tot psychiater aangeraden zijn boeken te lezen om kennis van psychopathologie op te doen die niet zo eenvoudig te vinden is in leerboeken. Freud zegt zelf vele psychoanalytische inzichten te hebben opgedaan bij het lezen van Dostojewski, daarmee getuigend van zijn grote waardering voor deze schrijver. Van beide auteurs valt nog veel te leren. Als geen ander weet Dostojewski het onbewuste tot leven te wekken door het terloops in zijn roman te verwerken.

Vanwege het verschijnen van Duivels werd Dostojewski met vele anderen ter dood veroordeeld, maar de dag vóór de executie werd het vonnis omgezet in tien jaar verbanning naar Omsk, Siberië. Daar leefde hij tussen criminelen en deed de kennis op die hem in staat stelde zijn laatste roman De gebroeders Karamazov te schrijven met de diepgang die zich kenmerkt in al zijn werken. Zonder deze ervaringen had Dostojewski zijn zeer complexe Duivels al gepubliceerd, tijdens het schrijven waarvan hij de stemmen hoorde van de hoofdpersonen in het boek. Enige ervaring met psychische problemen had hij wel opgedaan, enerzijds bij zichzelf en anderzijds in het contact met randfiguren van de maatschappij en in hoge mate tijdens zijn verblijf in Omsk. Nog steeds kan Dostojewski van binnenuit een inspiratiebron voor psychoanalytici zijn.

© 2009-2025 Uitgeverij Boom Amsterdam
ISSN 1382-516x

De artikelen uit de (online)tijdschriften van Uitgeverij Boom zijn auteursrechtelijk beschermd. U kunt er natuurlijk uit citeren (voorzien van een bronvermelding) maar voor reproductie in welke vorm dan ook moet toestemming aan de uitgever worden gevraagd:

Behoudens de in of krachtens de Auteurswet van 1912 gestelde uitzonderingen mag niets uit deze uitgave worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch door fotokopieën, opnamen of enig andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikelen 16h t/m 16m Auteurswet 1912 jo. Besluit van 27 november 2002, Stb 575, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoeding te voldoen aan de Stichting Reprorecht te Hoofddorp (postbus 3060, 2130 KB, www.reprorecht.nl) of contact op te nemen met de uitgever voor het treffen van een rechtstreekse regeling in de zin van art. 16l, vijfde lid, Auteurswet 1912. Voor het overnemen van gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16, Auteurswet 1912) kan men zich wenden tot de Stichting PRO (Stichting Publicatie- en Reproductierechten, postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp, www.cedar.nl/pro).

No part of this book may be reproduced in any way whatsoever without the written permission of the publisher.