Spierballentaal

Direct na het openslaan van het boek kreeg mijn hoopvolle verwachting een deuk, want daar las ik dat dit boek een ‹must-read› voor elke professional is die mensen met SOLK (Somatisch Onvoldoende verklaarde Lichamelijke Klachten) behandelt. Laat ik dat nou net niet doen. In haar voorwoord schrijft Nelleke Nicolai dat dit boek evenwel een asset is voor iedereen die wil begrijpen hoe het lichaam meeresoneert in elke behandeling. Ja, daar kan de lezer zich zeker een idee bij vormen, maar reken er toch even op dat die klinische behandelpraktijk in dit boek dus vooral ingaat op een hoogspecialistische setting waar SOLK behandeld wordt. En dit had van mij prominent in de titel van het boek mogen staan.

De hulpvraag van patiënten met SOLK ligt nadrukkelijk op lichamelijke klachten, in tegenstelling tot die van patiënten met een borderlinestoornis, voor wie MBT ontworpen is. L-MBT raakt met name aan de lichamelijke, naast de affectieve en interpersoonlijke aspecten van mentaliseren. Voorts worden non-verbale therapieën standaard ingeweven in het behandelprogramma. Zo beschrijft Spaans in zijn inleiding enkele kenmerken en verschillen met de bestaande MBT. Hij legt uit dat lichaamsmentalisatie het vermogen is om verbinding te leggen tussen lichamelijke signalen en innerlijke ervaringen zoals emoties en gedachten.

In deel I worden voornamelijk theorieën behandeld over het ontstaan van het zelf, hechting en interpersoonlijke regulatie. Al bevat dit voor de MBT-kenners weinig nieuws, de hoofdstukken zijn helder geschreven en de lezer wordt aan de hand meegenomen.

Deel II gaat in op behandeling. In Altrecht Psychosomatiek Eikenboom, waar de auteur aan verbonden is, werd prospectief observationeel onderzoek verricht naar de L-MBT bij SOLK, waaruit de zes maanden durende behandeling effectief bleek. Deze achtergrond verklaart denk ik ook waarom elk onderdeel van de behandeling zo precies inzichtelijk gemaakt wordt. Vanaf hoofdstuk 5 wordt de tekst specifieker, als gerichte interventies geïntroduceerd worden via het acroniem MENS (Modus herkennen, Exploreren lichaamssignalen, Nagaan eigen lichaamssignalen, Stimuleren van uitwisseling). Er is een mooie kleine paragraaf over hoe je spiegelt als je patiënt niet weet aan te geven wat deze voelt, en hoe de therapeut zichzelf opvangt als deze het ook allemaal niet weet. Vervolgens wordt aandachtig stilgestaan bij de rol van transparantie door de therapeut. Zelfonthulling blijkt een kernelement bij L-MBT te zijn, bedoeld om overdracht te ontwarren en de therapeut in staat te stellen zich te ontdoen van de dwingende invloed ervan.

De stelling is dat lichamelijke klachten steeds samenhangen met wat de patiënt ervaart in relatie met anderen, inclusief de hulpverlener. Vervolgens komt het onderdeel non-verbale therapie aan bod. Daar wordt de ontwikkeling van lichaamsbewustzijn aangeboord, waar patiënten samen in een ruimte oefenen met hun invloed op elkaar. Voor velen begint het lichaamsmentaliseren pas echt tijdens de non-verbale therapie, een soort intensief spiegelpaleis, naar mijn indruk. Hier ontstaat vaak het eerste besef dat de geest zich niet alleen via woorden uitdrukt. Een te eenzijdig verbale aanpak kan leiden tot pseudomentaliseren. Dan worden lichamelijke innerlijke sensaties afgesplitst, die vervolgens door de andere (non-verbale) therapeuten in het behandelteam weer opgemerkt kunnen worden. Door de gecombineerde aanpak van L-MBT kan een patiënt zich allengs bewust worden van verborgen gebleven oud zeer achter de lichamelijke klachten. Ooit gestagneerde bewegingsimpulsen kunnen weer op gang geholpen worden. Hoofdstuk 7, in mijn ogen het sterkste hoofdstuk, gaat in op dat oud zeer. De therapeut moet erop voorbereid zijn dat dit in enactments terecht zal komen, soms in puur somatische vorm. Technieken om hoogoplopende spanningen te reguleren worden doorgenomen, steeds met het doel om binnen de tolerantiezone te blijven. Hier en daar worden handzame meetinstrumenten aangedragen, bijvoorbeeld de Impact Message Inventory-Circumplex (IMI-C), om bewustwording van tegenoverdracht te ondersteunen. Doel is om uit de ongementaliseerde relationele klem te geraken en opnieuw lichaamsmentaliseren op gang te brengen.

In deel III ten slotte worden verschillende toepassingsvormen besproken, zoals systeem- of groepstherapie, waar therapeuten na elke sessie met elkaar reflecteren. Een therapeut kan dan aan zijn collega's vragen ‹of hij nog wel lichaamsmentaliseerde› (p. 186). Toegegeven, hier bereikt de term ‹mentaliseren› toch wel een punt van verzadiging voor me. Ik vraag me zelfs af of een team collectief in de ongementaliseerde greep van het behandelkader kan geraken; hoe zou dat eruitzien? In de bijlage volgen nog een handige patiëntenfolder en andere nuttige helder gerubriceerde informatie. In het dankwoord beschrijft Spaans hoe hij en zijn collega's de L-MBT ontwikkelden nadat zij in 2006 een bezoek hadden afgelegd aan Fonagy en Bateman in Londen. Het parcours dat volgde, met een volledig behandelprogramma dat wetenschappelijk onderzocht werd, wekt bewondering. Dan staat er op de achterflap dat dit boek goed toepasbaar is bij persoonlijkheidsproblematiek, burn-out, eetstoornissen en angst- en stemmingsstoornissen. Opnieuw een claim die ik misplaatst vind, omdat deze toepassing niet uitgewerkt wordt in dit boek. Ik zou het boek wel zonder voorbehoud aanprijzen bij collega's in de somatiek, waar zoveel functionele problematiek gezien wordt.

Samengevat is het toch een prettig, hoewel soms wat repetitief geschreven boek, dat vol staat met klinische handvatten om de verbinding tussen lichaam en geest bij SOLK een stem te geven.

© 2009-2025 Uitgeverij Boom Amsterdam
ISSN 1382-516x

De artikelen uit de (online)tijdschriften van Uitgeverij Boom zijn auteursrechtelijk beschermd. U kunt er natuurlijk uit citeren (voorzien van een bronvermelding) maar voor reproductie in welke vorm dan ook moet toestemming aan de uitgever worden gevraagd:

Behoudens de in of krachtens de Auteurswet van 1912 gestelde uitzonderingen mag niets uit deze uitgave worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch door fotokopieën, opnamen of enig andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikelen 16h t/m 16m Auteurswet 1912 jo. Besluit van 27 november 2002, Stb 575, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoeding te voldoen aan de Stichting Reprorecht te Hoofddorp (postbus 3060, 2130 KB, www.reprorecht.nl) of contact op te nemen met de uitgever voor het treffen van een rechtstreekse regeling in de zin van art. 16l, vijfde lid, Auteurswet 1912. Voor het overnemen van gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16, Auteurswet 1912) kan men zich wenden tot de Stichting PRO (Stichting Publicatie- en Reproductierechten, postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp, www.cedar.nl/pro).

No part of this book may be reproduced in any way whatsoever without the written permission of the publisher.