Drie karakters

De hoofdstukken zijn bijna niet samen te vatten. Bij herlezing viel mij op hoe ik tijdens de eerste lezing bijna iedere zin geel gearceerd had. Dit zegt iets over de grote hoeveelheid wijsheid en ervaring die de lezer tegenkomt. Iedere zin roept associaties op met een patiënt, met een buurman of een verre oom aan de borreltafel. Of ja, met de lezer zelf … Bollas beschrijft hoe we de narcistische persoonlijkheden kunnen onderverdelen. De positieve ‹teflonnarcist› laat alles van zich afglijden en is uit op harmonie en idealisatie. De negatieve narcist is gepreoccupeerd met dat wat hij zelf ziet als verwerpelijk, namelijk iedereen die anders is dan hij. Dit leidt nogal eens tot racisme, seksisme of zelfs genocide. Een dialoog is in beide gevallen heel moeilijk, want de narcistische patiënt praat om iets te laten zien en daarmee zijn zelfgevoel op peil te houden. Een ander met eigen gedachten is gevaarlijk en daarbij geldt: ‹To speak is to defeat speech.› Bollas beschrijft hoe sommige narcistische patiënten, juist door te benadrukken hoeveel ze aan de analyse hebben, blijk geven deze vooral te gebruiken als een constant aanwezige steun in de strijd met externe omstandigheden. Een ‹subtle form of non-relating› dus. Bollas doet een aantal technische suggesties, zoals de dingen die de narcistische patiënt zegt letterlijk herhalen, zodat hij zichzelf kan horen en daarop kan reageren: het prille begin van een dialoog.

In het tweede hoofdstuk, over de borderlinepersoonlijkheid, beschrijft Bollas hoe deze patiënten niet alleen van jongs af aan het zelf en het object splitsen, maar zelf ook gespleten zijn door het primaire moederobject. ‹Ze splitsen zoals ze gesplitst zijn› en zoeken vaak ook partners met een dergelijke dynamiek. Ze hechten zich in chaos en turbulentie en zoeken iemand aan wie ze hun niet aflatende pijn kunnen laten voelen. Hierdoor raken ze verstrikt in een toxische ‹bordelinemix› en kunnen ze in de sessies over niets anders praten dan over interpersoonlijke intriges, waar een derde geen chocola van kan maken. Vragen naar details zal niet in dank worden afgenomen, maar is wel de enige manier om structuur aan te brengen in de chaos. De borderlinepatiënt zal de mensen in de omgeving die door eigen borderlineproblematiek een verstorende invloed op haar hebben achter zich moeten laten voordat in een therapie de aandacht gericht kan worden op de binnenwereld. Bollas' technische aanbevelingen sluiten erg aan bij de Transference-Focused Psychotherapy.

Het laatste hoofdstuk, over de manisch-depressieve persoonlijkheid, gaat over patiënten die op heel jonge leeftijd al hebben gevoeld dat er geen oor was voor hun gedachten en ideeën, in een omgeving die onvoldoende in staat was hen te helpen normale stemmingswisselingen te reguleren. Bollas pleit voor een psychoanalytische blik naast de gangbare, medisch-biologische. Als we veel geduld hebben kunnen we zelfs bij onze manische patiënten een zekere logica ontdekken in hun associaties. Het samen zoeken naar triggers en het historisch reconstrueren van een manische of depressieve reactie zal weerstand oproepen, omdat zowel de manie als de depressie aangewend is als afweer tegen betekenis en inzicht. De analyticus dient toch vasthoudend te zijn en zo verbanden te gaan vinden tussen externe factoren en innerlijke reacties. Een technische aanbeveling is om de manische patiënt na een kwartier stil te zetten en te vragen na te denken over wat hij de afgelopen vijftien minuten heeft gezegd.

En zo staat het boek vol met herkenbare en verhelderende observaties, afgewisseld met technische aanbevelingen. Bij het lezen is enige psychoanalytische voorkennis vereist, maar na afloop is inspiratie gegarandeerd.

© 2009-2025 Uitgeverij Boom Amsterdam
ISSN 1382-516x

De artikelen uit de (online)tijdschriften van Uitgeverij Boom zijn auteursrechtelijk beschermd. U kunt er natuurlijk uit citeren (voorzien van een bronvermelding) maar voor reproductie in welke vorm dan ook moet toestemming aan de uitgever worden gevraagd:

Behoudens de in of krachtens de Auteurswet van 1912 gestelde uitzonderingen mag niets uit deze uitgave worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch door fotokopieën, opnamen of enig andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikelen 16h t/m 16m Auteurswet 1912 jo. Besluit van 27 november 2002, Stb 575, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoeding te voldoen aan de Stichting Reprorecht te Hoofddorp (postbus 3060, 2130 KB, www.reprorecht.nl) of contact op te nemen met de uitgever voor het treffen van een rechtstreekse regeling in de zin van art. 16l, vijfde lid, Auteurswet 1912. Voor het overnemen van gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16, Auteurswet 1912) kan men zich wenden tot de Stichting PRO (Stichting Publicatie- en Reproductierechten, postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp, www.cedar.nl/pro).

No part of this book may be reproduced in any way whatsoever without the written permission of the publisher.