Tussen beeld en verbod

Mulder opent sterk met het hoofdstuk Vervoering, waarin zij stelt dat wij vooral hechten aan ons verleden en de herinnering daaraan omdat de geschiedenis sporen van het paradijs lijkt te dragen. Zij schrijft dat achter onze actuele ervaringen van verwarring, morele afstomping en terugval in gewelddadigheid de aanwezigheid van een gouden tijdperk schuilt, met beelden die boven tijd en plaats verheven zijn. De lezer krijgt hier een compacte veelheid gepresenteerd aan beelden en denkers die de grondslag vormen van onze westerse interpretatiekaders, van Orpheus tot Oedipus, van Dante tot Freud. Daarbij wordt het beeldverbod, dat beschreven staat als een van de tien geboden, tot rode draad gemaakt van Mulders verdere tekst.

Het hoofdstuk Het offer focust eerst op de uitwerking van dit beeldverbod in Schönbergs onvoltooide opera-oratorium Moses und Aron. Dit werk, geschreven in een consequent gehanteerde twaalftoonstechniek, blijft een moeilijk toegankelijke luisterervaring, maar Mulders scherpzinnige interpretaties werkten hierin voor mij erg drempelverlagend. Zij gaat daarna nog in op Schönbergs antipode Stravinsky, diens Le sacre du printemps en de uitwerking die dit kreeg in Bausch' choreografie. Naast literatuur en muziek komt ook film als kunstmedium aan bod in een fijne bespreking van Offret van regisseur Tarkovsky, waarin Mulder een integratie duidt van interculturele mythische, religieuze en kunsthistorische symbolen. Dit cinematografische meesterwerk vergt een benadering vanuit cultuurhistorische kennis en psychohistorische gezichtshoeken. De film toont een gezelschap dat op een Zweeds eiland samenkomt om de verjaardag te vieren van Alexander, een wat depressieve docent filosofie, wiens leven beheerst wordt door een ritueel en dwangmatig zoeken naar existentiële verlossing uit eenzaamheid en angst voor een apocalyptische ondergang. De nucleaire ramp die volgt — of is het enkel een droom? — doet Alexander tot God bidden. Hij belooft afstand te doen van zichzelf en al wat hij bezit, als ultiem offer om zichzelf en zijn naasten te redden. De filmische stijl die Tarkovsky hanteert, zorgt voor een vrij verwarrende kijkervaring. Je kan niet meteen onderscheid maken tussen droom en werkelijkheid, tussen verleden en heden. De tijd lijkt zelfs wat stil te staan. De afzonderlijke personages van Alexanders gezelschap, bijvoorbeeld zijn zoontje dat tijdelijk niet kan spreken, zijn vriend-arts, zijn vriend-postbode, de IJslandse hulp, leiden elk tot meerdere interpretatielagen. Mulder verwijst naast autobiografische elementen ook naar Bijbelse iconografie, Noordse mythologie, het werk van Da Vinci en van Bach als dragers van een veelheid van hermeneutische momenten. Dit is geen film die je even kan navertellen, maar een ervaring om zelf te ondergaan.

In het afsluitende coda, met als titel Het grandioze, herhaalt Mulder dat men de betekenis van non-verbale kunstzinnige bestanddelen van het historische en van het geheugen kan hervinden, mits men de oude luister van de nu lege term ‹cultuur› in herinnering roept. In de huidige herinneringscultuur zijn, volgens Mulder, literatuur, kunsten en theologie niet langer gegarandeerd aanwezig in hun metafysische dimensies. Zij roept daarom op tot nieuw begrip voor de betekenis van het grandioze als karakteristiek voor elk denken dat hermeneutiek en transcendentie wil behouden. De in dit boek besproken werken worden door Mulder als markeringspunten in het collectieve historische besef benoemd. Zij articuleren een behoefte aan grootheid en dominante waarden. Mulders tekst deed mij op weer een andere manier kijken en luisteren naar kunst en bepaalde uitingen daarvan die voor mij anders te beperkt toegankelijk zouden blijven. Maar net zoals je een muziekstuk soms meermaals moet beluisteren, of een film meermaals moet bekijken omdat de eerste kennismaking ermee te verwarrend of te weinig begrijpelijk was, zo wil ik ook herlezing van dit boekje adviseren.

© 2009-2025 Uitgeverij Boom Amsterdam
ISSN 1382-516x

De artikelen uit de (online)tijdschriften van Uitgeverij Boom zijn auteursrechtelijk beschermd. U kunt er natuurlijk uit citeren (voorzien van een bronvermelding) maar voor reproductie in welke vorm dan ook moet toestemming aan de uitgever worden gevraagd:

Behoudens de in of krachtens de Auteurswet van 1912 gestelde uitzonderingen mag niets uit deze uitgave worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch door fotokopieën, opnamen of enig andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikelen 16h t/m 16m Auteurswet 1912 jo. Besluit van 27 november 2002, Stb 575, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoeding te voldoen aan de Stichting Reprorecht te Hoofddorp (postbus 3060, 2130 KB, www.reprorecht.nl) of contact op te nemen met de uitgever voor het treffen van een rechtstreekse regeling in de zin van art. 16l, vijfde lid, Auteurswet 1912. Voor het overnemen van gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16, Auteurswet 1912) kan men zich wenden tot de Stichting PRO (Stichting Publicatie- en Reproductierechten, postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp, www.cedar.nl/pro).

No part of this book may be reproduced in any way whatsoever without the written permission of the publisher.